De os en de ezel in de kerststal: waren ze er wel echt?

Hoe zit dat nou met de dieren in het kerstverhaal? Wat voor rol spelen dieren in verhalen? Waarom worden dieren vaak als symboliek gebruikt? Antwoord op deze vragen hoor je in de kerstspecial van de podcast Vroege Vogels en Andere Dieren. Te gast zijn Bert-Jan Lietaert Peerbolte, hoogleraar Nieuwe Testament aan de Vrije Universiteit, en Henny van Rij, conservator van het virtuele dierenmuseum www.dierenmuseum.nl, dat volledig in het teken staat van de symboliek van dieren in verhalen, kunst en religies.

De os en de ezel

Volgens Bert-Jan Lietaert Peerbolte is het erg onwaarschijnlijk dat de os en de ezel daadwerkelijk in de stal waren waar Jezus geboren zou zijn. In de bijbel komen de dieren ook niet voor, ze zijn later aan het verhaal toegevoegd. Hij vertelt dat de dieren eerder een symbolische verwijzing zijn: "Het is een zin uit het boek Jesaja: 'de os kent zijn eigenaar, een ezel de krib van zijn meester'. Het verwijst naar Israël, waar Jezus niet wordt erkend."

De ezel en de os heeft in verschillende contexten, verschillende betekenissen. Henny van Rij noemt een aantal voorbeelden: "Ezels worden soms dom en koppig genoemd, maar de ezel staat ook vaak voor nederigheid. Mensen die vroeger geen paard konden aanschaffen hadden namelijk een ezel. Verder staat de os vaak voor welvaart, vruchtbaarheid en kracht."

Dieren en symboliek

In de Bijbel komen dieren vaker voor. Denk aan het scheppingsverhaal waarin dieren op volgorde worden geschapen, met de mens als laatste. En de Ark van Noach, waarbij Noach en zijn familie dieren redden van de overstroming. Bert-Jan Lietaert Peerbolte vertelt dat dat vooral komt doordat de mensen die de Bijbel schreven, deel uitmaakten van agrarische samenlevingen: "In het dagelijks leven hadden de mensen veel met dieren te maken."

Ook in andere godsdiensten zie je vaak dieren terugkomen. Henny van Rij noemt het hindoeïsme als voorbeeld: "Elke god wordt met een dier geassocieerd. Bijvoorbeeld Ganesha, de god voor wijsheid en succes, berijdt zijn rat en heeft het hoofd van een olifant."

Alles weten over het kerstverhaal en dierensymboliek? Luister de kerstspecial van de podcast Vroege Vogels en Andere Dieren in je favoriete podcastapp.