Denker des Vaderlands: 'Alle mensen zijn religieus'

"Een menselijk leven is een leven waar betekenis ontvangen wordt." Deze filosofische gedachte loopt als een rode draad door het werk van Paul van Tongeren heen, die sinds 2021 de eretitel Denker des Vaderlands draagt. Volgens Van Tongeren is onze werkelijkheid namelijk altijd gekleurd: "Denk aan geluid. Op fysiologisch niveau zijn het trillingen die naar je hersenen gaan, maar je hoort lawaai of muziek: je formuleert dus de betekenis die je waarneemt."

Depressiviteit

De filosoof stelt dat deze betekenisontvankelijkheid ons tot religieuze wezens maakt: "Wie stelt niet religieus te zijn, zegt eigenlijk nooit te hebben opgemerkt dat de werkelijkheid voor ons altijd in termen als kwaliteiten, kleuren en betekenissen waarneembaar wordt." Volgens Van Tongeren is dit niet mogelijk: "Echte depressiviteit is de toestand waarin iemand helemaal geen betekenis meer waarneemt."

Van Tongeren hekelt dan ook modieuze woorden als zin- en betekenisgeving, omdat deze niet aansluiten bij de werkelijkheid: "Het zijn hardnekkige misverstanden. Betekenis waarnemen begint bij een passiviteit, dat je in eerste instantie iets ontvangt." Voor de filosoof is dit een wonderlijk gegeven: "Daar komt religie en filosofie inderdaad bij elkaar."

'Onderhoudsbeurtje'

Zelf ontvangt Van Tongeren deze betekenis in belangrijke mate door zijn geloof: "Ons wezenlijk religieuze vraagt om een cultuur waarin het wordt onderhouden. Voor mij is de Katholieke Kerk de vertrouwde vorm om dat religieuze regelmatig een onderhoudsbeurtje te geven."

Toch is het voor de Denker des Vaderlands meer dan alleen een vertrouwde vorm: "De christelijke traditie heeft moreel gezien heel belangrijke en uitdagende elementen, waardoor ik geneigd ben om te zeggen: 'ik ben blij dat ik in deze traditie geboren ben'."

Voor Van Tongeren was het feit dat hij zichzelf als gelovige ziet dan ook een van de redenen om de eretitel Denker des Vaderlands aan te nemen: "Ik dacht: dit kan wel eens goed zijn om het beeld te vermijden dat het een keuze is tussen ofwel denken, ofwel geloven."