Verzet nog te veel 'een mannengeschiedenis': een ode aan Luciana de verzetsvrouw

Tasca doet als journalist al jaren onderzoek naar Italianen in het Nederlandse verzet, ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, en Luciana is een van de weinig vrouwen die ze tijdens haar werk tegenkwam. "Mijn verzetsheldin", noemt ze haar. Tasca’s zoektocht naar nazaten van Luciana liep dood, tot ze Noémi Prent toevallig tegenkwam tijdens een podcast-workshop.

Samen besluiten ze in de geschiedenis van de Italiaanse te duiken, die trouwde met de Nederlandse Jan Bokma en een gezin stichtte in Amsterdam. Prent is in eerste instantie terughoudend, omdat ze maar moeilijk kan geloven dat de superlatieven die Tasca gebruikt over haar overgrootoma gaat. Ze is te jong om haar te hebben gekend, maar in de verhalen die haar oma, moeder en tante haar hebben verteld, zit niets heldhaftigs. Luciana was een zorgzame, maar ook wat stuurse moeder en huisvrouw.

Het duo beluistert een oud interview dat journalist Yvonne Scholten voor de VPRO hield met het echtpaar Jan en Luciana Bokma. In eerste instantie draait dat om Jan, maar ook Luciana laat uiteindelijk van zich horen. Beiden stellen zich bescheiden op en Yvonne herinnert zich dat ze hard moet werken, herhaaldelijk moet doorvragen om wat los te krijgen.

Mannengeschiedenis

In het archief van het NIOD, het instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam, mogen Prent en Tasca door een dik dossier getiteld 'Jan Bokma' bladeren en lezen zij voor het eerst zwart op wit over het verzetswerk tijdens de Tweede Wereldoorlog. De naam van Luciana komt er alleen niet voor. De verklaring daarvoor is volgens historicus Eric Somers pijnlijk simpel: "Het is een mannengeschiedenis."

Historici Agnes Cremers en Mark Bergsma werken aan een boek over verzetsvrouwen en zij zien vaker dat vrouwen geen erkenning krijgen voor hun verzetswerk. Wat zij hebben gedaan, wordt algauw als 'minder belangrijk' betiteld, zegt Cremers. "Als een man in het verzet zat, daarvoor op reis moest en een vrouw bleef thuis met de kinderen en een huis vol onderduikers, zat ze dan in het verzet, of niet?" Volgens Cremers is dat natuurlijk wel zo. Daarbij waren er volgens haar en Bergsma vrouwen die leidinggevende functies hadden, of waren verzetsgroepen meer platte organisaties, waarbinnen meer sprake was van gelijkwaardigheid.

Na de oorlog kwamen veel vrouwen na de oorlog (weer) in de rol van huisvrouw terecht, terwijl ze tijdens die oorlog een veel 'dominantere rol' hadden, weten Cremers en Bergsma. "Als je dan al een trauma hebt van de oorlog en je moet dan ook nog een stap terug doen, dan krop je wel heel veel op. Sommigen kwamen in psychiatrische instellingen terecht."