Tweede Kamer buitenspel

Met alle chaos en verwarring is de Brexit één groot politiek slagveld geworden. Maar het is ook een experiment. Een soort practicum staatsinrichting waarbij alle elementaire deeltjes van de democratie met elkaar botsen. Van de Koningin en internationale verdragen tot de zeggingskracht van een referendum. De onderzoeksvraag luidt: wat is (echt) democratisch?

In de jongste proefopstelling kijken de Britten nu zelfs of premier Johnson het parlement (even) buiten spel buitenspel kan zetten. Zo wil de premier voorkomen dat het Lagerhuis straks een no deal-scenario blokkeert. De oppositie spreekt er schande van. "Dit is een dictatuur", riep de Schotse premier Sturgeon.

Piet Snot

Klagen over ‘buiten spel staan' is geen (typisch) Engelse ziekte. Tien jaar geleden liep PVV-leider Wilders al eens met zijn hele fractie demonstratief weg uit een Kamerdebat. CDA-fractievoorzitter Van Geel had namelijk gezegd dat er toch maar ‘zeer beperkt’ ruimte was voor de oppositie om nog iets aan het beleid te veranderen. Het lag al vast. ‘Noord-Koreaans’, volgens Wilders. ‘We zitten hier voor Piet Snot’.

En hij was bepaald niet de eerste die zich beklaagde over afstemming vooraf en voorgekookte debatten. Zo ging VVD-oprichter Oud de PVV-voorman al voor in 1955. Ook hij verliet de Kamer onder een vergelijkbaar protest, vergezeld door zijn hele fractie. Als de regeringspartijen alles al besloten hebben, waarom dan nog debatteren?

Dualisme

Paars I wilde dat in 1994 helemaal anders gaan doen. ‘Dualisme’ zou het uitgangspunt zijn, beloofde kersvers premier Kok bij zijn regeringsverklaring. Dat hield volgens hem in ‘dat regering en parlement in open overleg tot overeenstemming proberen te komen.’ Oftewel: het overleg met de Tweede Kamer (oppositie en coalitie) is niet alleen voor de bühne.

Dat mislukte vrijwel compleet en de kritiek klonk luid, vooral vanuit de oppositie. Kamervoorzitter Deetman (CDA) vond het niets, Femke Halsema (GL) vond het niets, Hans Wiegel (VVD) vond het niets en Pim Fortuyn ging helemaal los in 2002 bij zijn strijd tegen de ‘achterkamertjes’ van Paars.

Enquête

Is dit ‘monisme’ (in tegenstelling tot dualisme) een probleem? Wel volgens de Kamerleden zelf. In een anonieme Enquête onder 92 Tweede Kamerleden zegt 61% van hen dat niet de regering of de coalitie de hoofdlijnen van het beleid hoort te bepalen, maar het parlement in zijn geheel. Slechts 18% van hen denkt dat dit in de praktijk ook gebeurt.

Toch verandert er weinig. Je zou zelfs kunnen zeggen dat dit de meest ‘monistische’ tijden ooit zijn. Niet alleen door alle akkoorden van de laatste jaren, maar ook omdat drie van de vier partijleiders uit de coalitie in de Tweede Kamer zit. Hoe meer zij afstemmen om de coalitie stabiel te houden, hoe meer de Kamermeerderheid verlengstuk is van de regering en parlementaire controle onder druk staat.

Bovendien gebeurt het steeds openlijker. In januari zei VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff nog dat klimaatvoornemens van het kabinet niet de zijne waren, terwijl hij wekenlang had meegepraat. In juni deed hij het omgekeerde. Hij gaf als fractievoorzitter als allereerste toelichting op kabinetsplannen die überhaupt nog naar de Tweede Kamer moesten!

Achterkamer

Staat de Tweede Kamer daarmee net zo buiten spel als het Britse Lagerhuis? Dat niet. Er is immers altijd een democratisch gekozen meerderheid die moet instemmen met alle plannen. Of die nu zijn voorgekookt of niet. Bovendien kan de oppositie de regering altijd bevragen, ook al verandert er misschien geen jota.

Toch kleeft er een groot gevaar aan het Nederlandse monisme: als de macht niet meer ligt bij de mensen die er verantwoordelijk voor zijn, wordt die verantwoordelijkheid zelf een farce. Wie kan je dan nog aanspreken? Wie kan dan uitleggen waarom een besluit genomen is? Het Nederlandse systeem werkt op papier als een duaal systeem, maar is dat vaak niet in de praktijk. Het is ophouden van die schijn is misschien wel het allergrootste Haagse spel.

Meer van De Nieuws BV?

Volg ons op Instagram, Facebook en Twitter.