Het referendumprobleem van D66

Want CDA-leider Sybrand Buma had namelijk voorafgaand aan de stembusgang een behoorlijk diep schuttersputje gegraven: "Hier ga ik de keuze maken dat we dit referendum niet beschouwen als een echt referendum." In het putje ernaast zat de VVD instemmend te knikken bij de woorden van sergeant Buma. Bij D66 keek men ongelukkig bij deze verbale daadkracht en prevelde: "Laat het alstublieft een Ja worden."

Maar het werd een Nee. Daarmee belandde het D66 van Alexander Pechtold in een zelfgespannen spinnenweb. Let wel, de partij was eerst tegen de Wiv en later voor. Bij het raadgevend referendum werd de route andersom afgelegd. Zoveel flexibiliteit vroeg nu om standvastigheid, bedachten de democraten. De Nee-stem moest gehoor vinden. Nu knikte de ChristenUnie instemmend.

Stresstest voor de coalitie

Een heuse stresstest dus voor kabinet en coalitie, diende zich aan. Wordt het heibel of beschikt Rutte III over probleemoplossend vermogen. Het laatste blijkt het geval. "Ik vond het wel goed eigenlijk", zijn dan de logische woorden van een premier die snapt dat een coalitie zich bewijst bij tegenwind.

Voor Alexander Pechtold is de wind echter niet gaan liggen. Want Geenstijl is begonnen aan een poging de trofee van D66 -de Donorwet- aan een referendum te onderwerpen. Maar wellicht is het voor de democraten nog pijnlijker dat daarmee het debat over afschaffing van het raadgevend referendum nog meer zuurstof krijgt.

Referendum achteloos gevallen

Eerlijk gezegd heb ik nooit begrepen waarom D66 in de formatie het referendum bijna achteloos liet vallen zonder daar iets substantieels tegenover te zetten. Bijvoorbeeld dat de gekozen burgemeester tijdens Rutte III ingevoerd gaat worden. Nu blijkt weliswaar uit opinieonderzoeken dat de liefde voor meer directe democratie bij de achterban ernstig bekoeld is. Toch geldt dat niet voor al hun kiezers.

Bovendien voelt het als verraad aan de eigen kernwaarden. Ooit opgericht als democratische vernieuwingsbeweging is die agenda totaal verbleekt. Ik raad u aan het pamflet te googelen waarmee D66 zich ruim vijftig jaar geleden presenteerde:

"Aan iedere Nederlander
die ongerust is
over de ernstige devaluatie
van onze democratie."

Dat partijstandpunten evolueren is logisch. Dogmatisme brengt een partij nu eenmaal niet ver in Nederland coalitieland. Maar toch...

In zijn roemruchte Den Uyl-lezing in 1995 zei Wim Kok: "Het afschudden van ideologische veren is voor een politieke partij als de onze niet alleen een probleem, het is in bepaalde opzichten ook een bevrijdende ervaring." Probleem of bevrijding? Dat is de vraag voor D66. Het voorlopige antwoord: een probleem.

Over Joost Vullings

Joost Vullings is politiek commentator voor EenVandaag op radio en televisie. Iedere dinsdag beschouwt hij de politieke ontwikkelingen in Den Haag en in de rest van het land.