Humor binnen de hedendaagse maatschappij, wat kan nog wél?

Wat is humor?

"De definitie van humor is heel lastig", zegt Strick, universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht. Zij specialiseerde zich in humor. Wel kan Strick vijf ingrediënten voor humor opnoemen. "Het is een breuk met het verwachtingspatroon, positief en leuk, vaak grensoverschrijdend (of het schuurt in ieder geval tegen de grens aan), het is een een tikje agressief en het is niet serieus". De universitair hoofddocent vult daarbij aan dat het vanuit de grappenmaker altijd als leuk bedoeld is, al is het de vraag hoe een grap aankomt.

Gouden Loeki

Strick schreef ter gelegenheid van haar promotie het boek: Humor is één van de vier pijlers onder het universum, de andere drie ben ik vergeten. "Humor is belangrijk. Stel je maar eens voor dat het er niet was", stelt Strick. "Dat je dus elke opmerking serieus zou nemen en je nooit meer met elkaar zou kunnen lachen. Dat zou een ramp zijn"

Het promotieonderzoek van Strick richtte zich op verschillende humoristische advertenties. De hypothese was gebaseerd op een tegenstelling tussen reclamebureaus en de wetenschap. De wetenschap beweerde dat mensen de grap van een reclamespotje zouden onthouden, maar niet het merk. In de praktijk bleek echter, keer op keer, het tegendeel zich te bewijzen. "Wie heeft er nou gelijk?", vroeg Strick zich af. "De reclamemakers hadden gelijk, omdat men het niet bewust maar toch onbewust onthouden, waardoor mensen geadverteerde producten kochten."

Komiek of dominee?

New Scientist-redacteur Jim Jansen vraagt zich af of er grenzen voor humor zijn en, met name, wie deze bepaalt. Daarvoor ligt er mogelijk een taak bij komieken, volgens Strick: "Zij verkondigen iets voor een zaal, het zijn daardoor toch soort dominees. Hoewel ze dit zelf vaak ontkennen, verkondigen zij wel een boodschap. Of deze boodschap aankomt en in hoeverre dit mensen beïnvloedt, is nog maar de vraag."

De grens

Cartoonist Jos Collignon vertrok na 44 jaar bij de Volkskrant, waarna hoofdredacteur Pieter Klok over de beperkingen schreef: "Sommige afbeeldingen zijn beladen. Het is volstrekt legitiem om Netanyahu bijvoorbeeld te bekritiseren en te bespotten, maar door het verleden is het problematisch om hem met een opvallend grote neus of grote oren af te beelden." Waarop de cartoonist, die in zijn werk de grappen wil maken, zegt dat dit een beperking van zijn vrijheid is.

Volgens Strick is dit een zeer complexe discussie: "De wetenschap weet niet waar de grenzen liggen, ik denk dat we aan de discussies kunnen zien waar de normen liggen. Dat moet je observeren." Niet alleen aan de grap, maar met name aan reacties kan er volgens de universitair hoofddocent gepijld worden hoe de normen verschuiven. "En de norm is kennelijk opgeschoven."

"Met elkaar bepaal je de grens", stelt Jansen. Waarop Strick aanvult: "De discussie is van alle tijden en satire zoekt de grens op. Het idee dat er steeds minder mag, is ook van alle tijden. Het verschuift gewoon constant."

Strick en Jansen zijn komend weekend te vinden op Lowlands, waar zij met New Scientist jaarlijks de wetenschappelijke randprogrammering verzorgen.