Koopkrachtplaatjes? In de prullenbak ermee!

“Ze deugen niet!” Ronald van Raakt ontploft. Het SP-Kamerlid buldert door de plenaire zaal. Opnieuw zijn de Prinsjesdag stukken eerder uitgelekt. Opnieuw weten journalisten eerder dan het parlement wat de regeringsplannen voor volgend jaar zijn. “Er zitten mensen op die ministeries die niet deugen. Die niet op een ministerie horen, maar op een ander kamertje, met tralies ervoor.”

Het lijkt een verloren gevecht voor Van Raak. Het lekken van de stukken is haast net zo’n traditie geworden als de rest van Prinsjesdag. Net als het hoedjes spotten en de koninklijke rijtocht zijn breedgrijnzende journalisten met vers bemachtigde documenten een niet meer weg te denken deel van de rituele opening van het politieke jaar. De koopkrachtplaatjes zijn steevast de journalistieke hoofdprijs. Maar de vraag is; doen die er werkelijk toe?

Lege cijfers

Nou nee, niet echt. Het zijn lege cijfers. Al jaren klinkt een koor van journalisten en rekenmeesters dat tekeer gaat tegen de voorspellingen. Of in ieder geval tegen het gewicht dat ze krijgen. Zelfs de koningin van de koopkrachtplaatjes CPB-directeur Laura van der Geest waarschuwt dat Den Haag zich er niet op blind moet staren. “Ze geven slechts een gestileerde versie van de werkelijkheid.”

Natuurlijk is het handig dat iemand de gevolgen van de kabinetsplannen doorrekent. Maar verwacht niet meer dan een grove schets van de toekomst. Op zijn best geven de berekeningen de contouren van morgen. Op zijn slechtst zijn het glimmende gimmicks die de aandacht van de werkelijkheid afleiden.

Wat er feitelijk gebeurt

Veel interessanter dan de toekomstplaatjes zijn de realisaties. Die worden ieder jaar gepresenteerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek (motto: Voor wat er feitelijk gebeurt). De cijfers die laten zien wat er waar is gemaakt van die voorspellingen, die koopkrachtplaatjes. Deze donderdag werden die cijfers bekend gemaakt voor het afgelopen jaar. En 2017 viel een beetje tegen, bijna de helft van Nederland had juist minder te besteden.

Een paar uur later lekten de voorspellingen voor volgend jaar uit. Cijfers die wél positief lijken. Zo kan het dat het journaal die avond jubelde over wat ons te wachten stond, in plaats van treurig keek naar wat er eigenlijk gebeurd is. Toeval of knap werk van de spindoctors? Mij deed het in ieder geval terugdenken aan wat een oud-minister me onlangs vertelde.

Schijnzekerheid

"Den Haag draait op schijnzekerheid," werd er verzucht. "In het bedrijfsleven worden ceo’s afgerekend op hun resultaten, terwijl in Den Haag de leiders geprezen worden om hun voorspellingen." Met die wijsheid in het achterhoofd ben ik zaterdag eens gaan uitzoeken wat er eigenlijk waar wordt gemaakt van die koopkrachtplaatjes.

Ik heb de Macro Economische Verkenningen naast de CBS cijfers van de afgelopen zes jaar gelegd. Wat blijkt? De resultaten blijken zich maar weinig van de voorspellingen aan te trekken. Soms gaat het slechter dan verwacht. De voorspelde daling in 2012 was 0,25 procent terwijl we er 1,1 procent op achteruit gingen. Soms is de wind in de rug harder dan we durfden voorspellen. Voor 2016 werd een plus van 3 procent in plaats van de 1,4 procent groei die we mochten verwachten.

Natuurlijk, ook die realisaties zijn slechts benaderingen en generalisaties van abstracte groepen. Toch lijkt het me slimmer te kijken hoe we ervoor staan. Dat is in ieder geval verstandiger dan ons druk te maken over wat we verwachten. Over resultaten kun je namelijk beter oordelen dan beloftes. Daarnaast scheelt het Ronald van Raak misschien een driftbui en dat is voor iedereen leuker.

David van der Wilde is politiek redacteur voor De Nieuws BV