De puinhopen van vier jaar Trump

Tot nu toe zijn Amerikaanse presidenten altijd bereid geweest om hun verlies toe te geven nadat alle stemmen waren geteld en juridische problemen waren opgelost. Donald Trump heeft dit niet op kunnen brengen. Hij voerde niet alleen rechtszaken tegen de uitslag maar begon toen hij die verloor, zelfs Republikeinse politici in de swing states onder druk te zetten.

Zo bestond hij het om de keurige stemmenteller in de staat Georgia, Brad Raffensperger, tot volksvijand te verklaren terwijl de beste man zich gewoon aan de regels had gehouden. Ook de gouverneur van Arizona, die eveneens de wet toepaste, had volgens Trump zijn eigen staat ‘verraden’. De gouverneur van Georgia, Brian Kemp, kreeg de huid vol gescholden toen hij weigerde om de per brief uitgebrachte stemmen te controleren aangezien daar geen enkele reden voor was. Trump heeft geen enkele boodschap aan democratie noch rechtsstaat.

Alsof dit allemaal nog niet erg genoeg is, heeft hij ook nog druk gezet op Republikeinse parlementariërs om de stem van het volk naast zich neer te leggen en hun eigen kiesmannen te kiezen. Gelukkig is Trump niet in zijn opzet geslaagd, maar het scheelde niet veel. De rechters hebben standgehouden tegen een orkaan van verdachtmakingen, leugens en getuigenverklaringen. Ook hebben een handjevol Republikeinen in de staten hun rug rechtgehouden. Je moet er niet aan denken wat er gebeurd zou zijn als zij dat niet zouden hebben gedaan. Uiteindelijk wist Biden voldoende kiesmannen te verwerven.

Op andere terreinen vonden eerder al correcties plaats. Zo hebben ambtenaren zijn leugens over het coronavirus gecorrigeerd. En het Congres heeft zijn wens om de sancties ten aanzien van Rusland af te schaffen niet ingewilligd. En zo zijn er nog wel meer voorbeelden.

Niemand hoeft nog te twijfelen aan Trumps bereidheid om de liberale democratie te ondermijnen. Voor iedereen die de moeite nam om zich te verdiepen in de carrière van Trump en zijn uitspraken tijdens de vorige verkiezingen in 2016 zou dit geen verassing hoeven te zijn. Hoe bruin Trump het ook bakte, toch waren er ook mensen in Nederland die het consequent voor Trump opnamen.

Dales, De Winter, Baudet en Karskens

Ik zie nog Geert Dales in een talkshow zitten. Hij klaagde dat Donald Trump door de publieke omroep altijd zo kritisch werd bejegend. Hij was zo verontwaardigd dat hij bijna niet uit zijn woorden kwam. Moeten journalisten dan Trumps aanvallen op democratie en rechtsstaat voor zoete koek slikken, beste heer Dales?

En wat te denken van onze grote schrijver Leon de Winter die vindt dat de publieke omroep de woorden van Trump stelselmatig verdraait. Leon lijkt zo'n hekel te hebben aan de moralistische politiek correcte snobs in de VS die voorschrijven om op de Democraten te stemmen dat hij bereid is om zich in alle bochten te wringen om het onrechtstatelijke gedrag van Trump door de vingers te zien. Nu Trumps kansen gekeerd zijn, twittert Leon niet zoveel meer. Misschien heeft hij er als succesvol frietondernemer te Bloemendaal ook geen tijd meer voor.

En wat dacht U van Thierry Baudet die zijn bewondering voor autocraten als Trump en Orbán niet onder stoelen of banken heeft gestoken? Evenals Trump beschouwde hij de verkiezingsuitslag de grootste fraude in de Amerikaanse geschiedenis die, zo zei hij tijdens het vragenuurtje in de Tweede Kamer, 'hier ook zou kunnen plaatsvinden'. In appgroepjes had Thierry al aan zijn volgelingen uitgelegd dat Trump een lichtend voorbeeld voor hem was. Trump komt met alles weg, wij kunnen met feitenvrijheid dus eveneens scoren, zo was zo ongeveer zijn redenering. Baudet is de schaamte voorbij.

En dan hebben we ook nog Arnold Karskens. Ook Arnold vindt dat ons journaille Trump groot onrecht heeft aangedaan. Als hij het volk vanuit zijn zolderkamertje toespreekt kan hij zich zo kwaad maken dat zijn luisteraars een zucht van verlichting slaken als hij er niet in blijft. Het gestel van de voormalig oorlogsverslaggever moet van staal zijn. Zou Karskens ooit bereid zijn om ietsepietsie van zijn overvloedige toorn te richten op het onrechtstatelijk gedrag van Trump? Of vindt de oorlogsverslaggever, die toch vaak de gevolgen van het ontbreken van een rechtsstaat zelf moet hebben waargenomen, dat tegenwoordig allemaal geen probleem?

Schade

Intussen is de schade die Trump in de VS heeft aangericht niet te overzien. Tot afgelopen maandag erkenden slechts 27 van de 249 Republikeinse volksvertegenwoordigers in Washington de overwinning van Biden. De achterban wordt nog steeds opgehitst. Vorige week twitterde de Republikeinse Partij in Arizona: 'Ben je bereid je leven te geven in dit gevecht?' Kennelijk schrikken de Republikeinen in deze staat er niet voor terug om een burgeroorlog aan te moedigen.

Het is verleidelijk om te denken dat deze rechtstatelijke nachtmerrie kan worden beëindigd nu Biden Trump zal opvolgen. Helaas is de schade die Trump heeft toegebracht aan de liberale democratie daarvoor te groot. Van de Republikeinse kiezer gelooft nog slechts een kwart dat de verkiezingen betrouwbaar zijn. Bij komende verkiezingen kan dit wantrouwen zomaar weer opbloeien.

Het feit dat Trump en zijn achterban zelfs niet willen luisteren naar een conservatief Hooggerechtshof dat niet bereid is om de verkiezingsuitslag ongeldig te verklaren impliceert dat ook dit instituut averij heeft opgelopen. Het Hooggerechtshof kwam immers tot de conclusie dat er niets mis was met de verkiezingsuitslag maar dat heeft Trump en zijn achterban er niet van weerhouden om kiesmannen op te roepen om de wil van de kiezers te negeren. Rechters kunnen voortaan genegeerd worden.

Gebroken land

Trump laat het land gebroken achter. De Republikeinen lijken er geen vertrouwen meer in te hebben dat zij verkiezingen op een eerlijke manier kunnen winnen. Zij waren bereid om hun achterban op te hitsen met allerlei slogans als 'lock them up'. Zij schrokken er ook niet voor terug om met strenge wetten kiezers het stemmen lastiger te maken. Ook besloten zij om kiesbureaus te sluiten zodat stemmen voor minderheden een tijdrovende aangelegenheid wordt in de hoop dat zij thuis zullen blijven. White supremacists werden met fluwelen handschoenen aangepakt en pogingen om vreedzaam protest met geweld te onderdrukken aangemoedigd. In maar liefst 18 staten onderschreven Republikeinse procureur-generaals Trumps eis om andere kiesmannen te kiezen. Dat kan zomaar nog een keer gebeuren.

Ook is door al deze ophitserij het vertrouwen in het instituut verkiezingen behoorlijk gedaald. In 1995 vonden 24 procent van de Amerikanen het een goed idee dat een sterke leider zich niet hoeft te bekommeren om parlement of verkiezingen. In 2017 was dit percentage gestegen tot 38 procent. Weimar-Amerika staat nog niet voor de deur maar dit percentage lijkt mij angstaanjagend hoog.

Het gaat hier niet om een detail. Mensen zijn alleen bereid om belastingen te betalen, regels in acht te nemen en wetten te gehoorzamen als zij de mening zijn toegedaan dat de regering op een legale wijze aan de macht is gekomen. Zonder legitimiteit is de liberale democratie ten dode opgeschreven. Amerikanen zijn alleen bereid te accepteren dat hun kandidaat heeft verloren als zij vertrouwen hebben in het politieke systeem en de verkiezingen. En het is precies daar waar het nu steeds meer aan mankeert. Niets minder dan de vreedzame aard van democratische transities staat op het spel.

Misschien dat Geert Dales, Leon de Winter, Thierry Baudet en Arnold Karskens zich daar nog eens in zouden kunnen verdiepen.

Wantrouwen

Trump heeft het wantrouwen niet uitgevonden, maar wel de kunst van het opstoken van ressentiment tot in de puntjes geperfectioneerd. Trump leerde zijn volgers om geen woord dat hij zei te geloven. Liegen was geen probleem, want hij leerde zijn volgelingen dat de tegenpartij altijd moreel corrupter was. Hij leerde ze ook de woorden van anderen te wantrouwen. De rest van het land besloot geen mens ooit nog te geloven.

Trump heeft, zoals de conservatieve columnist Bret Stephens van de New York Times deze week in zijn column betoogde, een bom gelegd onder een samenleving die er in toenemende mate niet meer in slaagt om feit en fictie te scheiden. Hij heeft miljoenen mensen laten zien dat de waarheid vervangen kan worden door datgene waar je mee wegkomt.

Trump heeft niet alleen het vertrouwen in instituties ondermijnd, maar ook in de ander en uiteindelijk in onszelf. Die erfenis poets je niet zomaar weg. Vertrouwen komt immers te voet en gaat te paard.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.