Maurice de Hond, de wetenschap en de journalistiek

Er kwamen veel reacties op de keuze van het tv-programma Op1 om Maurice de Hond afgelopen dinsdag in debat te laten gaan met Andreas Voss, hoogleraar infectieziekten en lid van het Outbreak Management Team.

Maar liefst vier kranten wijdden een recensie aan het debat: NRC, het Parool, het Algemeen Dagblad en de Volkskrant.

Anti-wetenschap

Het bleef niet bij de kranten: ook Michel van Baal, chef communicatie en public affairs bij artsenorganisatie KNMG, wijdde er een blog aan: 'de wetenschap versus de anti-wetenschap'. Die blog ging over het debat van De Hond met Osterhaus bij BNR, maar sloeg zeker ook op het debat bij Op1, zo maakte Van Baal duidelijk.

Tal van vakzusters en -broeders die ik hoog heb zitten, zoals Eelco Bosch van Rosenthal, Lamyae Aharouay, Sheila Sitalsing en Maarten Keulemans, retweetten het verhaal van Van Baal met instemming. Jacqueline de Vree, wetenschapscommunicator bij Delta ITP en voormalig wetenschapsjournalist, liet de redactie vooraf weten: 'Als iemand zegt dat het regent en een ander zegt dat het droog is, dan is het niet je taak ze beiden te citeren, maar naar buiten te kijken om uit te zoeken wat waar is'. Kortom: organiseer geen debat, maar zoek uit wie er gelijk heeft.

De vorige keer dat Maurice de Hond tijdens een EO-uitzending van Op1 te gast was, kregen we ook al kritiek van collega’s (Angela de Jong bijvoorbeeld, en Frank Heinen). Daarom wil ik graag uitleggen waarom we deze keuze hebben gemaakt.

Gelijk speelveld

De criticasters laken steevast het feit dat Maurice de Hond geen viroloog of microbioloog is en Osterhaus en Voss wel. Als je die twee met elkaar in debat laat gaan, suggereer je een gelijk speelveld dat er niet is, zo is telkens de gedachte. De kijker raakt dan in de war en weet niet meer wie er gelijk heeft: de viroloog/microbioloog (lees de wetenschap) of Maurice de Hond, door Michel van Baal maar even tot anti-wetenschapper gedoopt.

Mijn stelling is dat dit in dit geval veel genuanceerder ligt. We hebben te maken met een nieuw virus, waar nog weinig over bekend is. Wie even terugleest wat het RIVM aanvankelijk zei over Covid-19 (het lijkt niet besmettelijk, het lijkt niet van mens op mens overdraagbaar, de kans dat het zich hier verspreid is klein, we hoeven ons geen zorgen te maken, zal toch een kleine aarzeling voelen om alles wat het RIVM daarna heeft betoogd onmiddellijk te omarmen. Dat is geen aanval op de wetenschap, dat is de werkelijkheid waarmee we te dealen hebben. Vragen stellen bij wat het RIVM betoogt lijkt me een elementaire journalistieke taak.

Maurice de Hond doet dat, op zijn eigen manier. Daar is van alles op aan te merken, dat was ons vanaf het begin duidelijk. En ja, hij is veel te stellig. Tegelijkertijd heeft hij overtuigend de mogelijke rol van aerosolen bij de overdracht van het virus, en daarmee het belang van ventilatie op de agenda gezet. Niet door dat zelf te verzinnen, maar door tal van wetenschappers uit het buitenland te citeren.

Deze week heeft het RIVM haar standpunt over de rol van aerosolen bij de overdracht van het virus trouwens aangepast. Stond er aanvankelijk op de RIVM-website dat 'niet is aangetoond dat aerosolen een rol spelen bij de overdracht van het virus', inmiddels luidt de tekst: 'We stellen dat op basis van de huidige inzichten onduidelijk is of aerogene transmissie een rol speelt in de spreiding van SARS-CoV-2'. Kleine, maar toch veelzeggende verandering.

Niet waterdicht, wel interessant

En natuurlijk hebben wij De Hond niet zomaar uitgenodigd. We hebben ons journalistieke werk gedaan: gecheckt bij viro- en andere logen hoe we zijn beweringen moeten wegen. Niet waterdicht, wel interessant, zo werd gezegd. Complimenten voor Maurice, hoorden we al voor we hem de eerste keer uitnodigden. Viroloog Jaap Goudsmit, hoogleraar epidemiologie, prees hem onlangs zelfs openlijk voor zijn rol: 'Hij dwingt ons virologen en epidemiologen tot nadenken en alternatieven en houdt ons daarmee scherp'.

Ik begrijp werkelijk niet waarom dat scherp houden niet op televisie te zien zou mogen zijn. Wat kan er gebeuren? Waar zijn de recensenten en collega-journalisten nou precies bang voor? We hebben nota bene beide keren dat De Hond te gast was (18 april en 30 juni) een viroloog/microbioloog naast of tegenover hem gezet, die hem indien nodig onmiddellijk van repliek kon dienen. Hoe voorzichtig en zorgvuldig wil je het hebben?

Hoogleraar infectieziekten Andreas Voss bleek prima overweg te kunnen met zowel de stijl als de inhoud van Maurice de Hond. Werd de kijker daar wijzer van? Ik vind van wel. Voss overtuigde met de verdediging van het belang van de 1,5 meter: waarom lag de piek van het aantal besmettingen anders zo ver na het laatste superspreading-event? En ja, aerosolen kunnen ook een rol spelen in de verspreiding van het virus. Weliswaar vermoedelijk veel minder dan De Hond betoogt, maar toch. En dus is goed ventileren van groot belang. Voss complimenteerde De Hond zelfs met zijn activiteiten op dit punt.

Niet klakkeloos

Juist in deze tijd moet de journalistiek haar werk doen en niet klakkeloos achter wie dan ook aanlopen. Er is een virus, een nieuw virus. We weten er weinig van. We zijn met z’n allen op zoek. Sommigen hebben daar meer verstand van dan anderen. Daarom hebben we ook in Op1 de virologen, microbiologen en epidemiologen ruim baan gegeven.

Soms is het goed en interessant die wetenschappers te confronteren met kritiek. Nee, dat is geen populistisch recept, zoals Michel van Baal betoogde. Dat is journalistiek.

Tijs van den Brink is namens de EO presentator van Dit is de Dag en Op1.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.