Maak individuen die mensenrechten schenden het leven zuur

Toch is het niet allemaal kommer en kwel in de wereld van het internationaal recht. Staten mogen dan moeilijk aan te pakken zijn, maar individuele schenders van mensenrechten kan wel degelijk het leven zuur gemaakt worden. In navolging van de VS probeert nu ook Nederland een, liefst EU-breed, sanctieregime tegen individuele schenders van mensenrechten te introduceren.

Magnitsky Act

De gedachte achter een sanctieregime tegen individuele mensenrechtenschenders is simpel. Straf niet een heel volk voor de daden van de corrupte heersers, maar richt je op de corrupte heersers zelf. Die heersers vinden het niet leuk als hun de toegang tot Europa wordt ontzegd, hun tegoeden worden bevroren en het witwassen van hun criminele gelden via Europese banken onmogelijk wordt gemaakt. Met andere woorden: een Europese versie van de succesvolle Amerikaanse Magnitsky Act van 2012.

De Magnitsky Act is vernoemd naar de Russische advocaat Sergei Magnitsky die een corruptieschandaal in Rusland aan de kaak had gesteld. In plaats van de daders, werd Magnitsky zelf in de gevangenis gesmeten, gemarteld en uiteindelijk doodgeslagen door zijn bewaarders. Via de Magnitsky Act werden harde sancties opgelegd op de meer dan dertig Russische overheidsmedewerkers die verantwoordelijk waren voor zijn dood. Die sancties waren effectief én eerlijk: zij troffen de Russische overheidsmedewerkers, niet onschuldige burgers.

In navolging van Amerika implementeerden landen als Canada, het Verenigd Koninkrijk en de Baltische staten vergelijkbare wetgeving. Magnitsky-wetgeving staat voor humanitair fatsoen dat ieder democratisch land zou moeten uitdragen. Zo kan er een rechtstatelijke streep in het zand worden getrokken tegen mensenrechtenschenders zoals bijvoorbeeld Poetin.

Autocratisch geweld

Poetin maakt het bar en boos. Van de illegale annexatie van de Krim tot pogingen tot beïnvloeding van verkiezingen, van chemische aanvallen in de straten van Engeland tot een door de staat gesponsord doping programma in de sport, van de moord op journalisten tot het neerhalen van MH-17.

Onze Westerse rechtstaat lijkt machteloos tegen zoveel autocratisch geweld. Het Kremlin heeft meer dan 1.500 uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens doodleuk naast zich neergelegd. En Poetin heeft zijn eigen Hoge Raad zelfs zover gekregen dat alle internationale uitspraken die in strijd zouden zijn met de Russische grondwet structureel genegeerd mogen worden.

Een Europese Magnitsky Act is hard nodig. Het kan niet zo zijn dat individuele schenders van mensenrechten ongestoord hun gang kunnen blijven gaan. Sancties alleen zijn echter niet voldoende. Poetin’s aanval op onze democratieën is geen sprint, maar een marathon. En de middelen in zijn virtuele oorlog zijn even goedkoop als effectief.

Maximale weerstand vereist

Den Haag bevindt zich aan het front van deze strijd. Afgelopen zomer onthulde onze Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst een Russische poging om de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) in Den Haag te hacken. Deze organisatie onderzocht het zenuwgas dat was gebruikt bij de moordaanslag op de Russische oud-dubbelspion Sergej Skripal en zijn dochter in Engeland.

Gelukkig werden de Russische hackers op heterdaad betrapt en linea recta teruggestuurd naar Moskou. We zijn dus gewaarschuwd. Het Kremlin heeft nog veel meer noten op zijn zang en we moeten dus alert blijven. Onze verdedigingslinie wordt gevormd door onze democratische instituties, gerechtelijke instanties en de normen en waarden die onze rechtstaat uitstralen.

Wij zullen maximaal weerstand moeten bieden aan de Russische desinformatie- en manipulatiecampagnes wanneer het MH-17 onderzoek definitief afgerond zal zijn en de daders hopelijk terecht zullen staan. In de Yukos saga zal het Gerechtshof Den Haag geopolitieke druk moeten weerstaan als het volgend jaar een oordeel velt over de vraag of Yukos, Rusland’s grootste oliebedrijf, vijftien jaar geleden nu wel of niet door Poetin werd vernietigd om zijn politieke rivaal, Michael Khodorkovsky, buitenspel te zetten. En het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zal ongetwijfeld in de toekomst aan de slag gaan om de oorlogsmisdaden die Assad en Poetin in Syrië hebben begaan te onderzoeken.

In democratieën onder vuur zijn rechtbanken de laatste verdedigingslinie. Onafhankelijke rechters beschermen onze manier van leven, en dat maakt hun tot doelwit voor autocraten en mensenrechtenschenders. Westerse instanties, verkiezingen en media zijn reeds kwetsbaar gebleken voor de desinformatie oorlog uit het Kremlin. Waakzaamheid is geboden.

Alle ogen – van vriend én vijand -- zijn de komende jaren op Den Haag, de stad van vrede en recht, gericht. Hopelijk slaagt Den Haag erin om de overige EU lidstaten te overtuigen dat in de strijd met autocraten een Europese versie van de Magnitsky wet onmisbaar is. Mocht het Europees niet lukken, door bijvoorbeeld een veto van Italië, Oostenrijk of Hongarije, rest Nederland geen andere keus dan, net als de VS, VK, Canada en de Baltische staten, eigen Magnitsky wetgeving in te voeren.