Abdelkader Benali eert de literair vertaler

Afgelopen donderdag was ik bij de uitreiking van de de Martinus Nijhoff vertaalprijs, een van de grootste Europese onderscheidingen voor vertalers. De meeste vertalers werken alleen, maar dit jaar ging de prijs naar het vertalersduo, Hanneke Van der Heijden en Margreet Dorleijn voor hun literaire vertalingen uit de Turkse taal.

De Posthoornkerk in Amsterdam vulde zich met genodigden. De twee laureauten stonden helemaal vooraan, prachtig gekleed en een tikketje nerveus. Ik kon me daar wel iets bij voorstellen. Vertalers zijn geen groepsmensen. Hun bestaan is een afgezonderd bestaan, opgevouwen in de bladzijden van een buitenlands boek. Wat vertalers ook met elkaar gemeen hebben dat ze ontzettend slecht betaald worden. En erkenning is er ook niet want we prijzen de vertaling door te zeggen dat de vertaling niet las als een vertaling. Tja.

De Turkse schrijver die het duo het meest heeft vertaald was ook bij de uitreiking aanwezig. Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk was met de paraplu in de hand binnengevlogen.

Pamuk vertelde het publiek dat het vertalersduo hem op een dag thuis had opgezocht. Als je door één vertaler wordt opgezocht dan weet je dat het serieus is, word je bezocht door twee vertalers dan is er sprake van een crisissituatie. Ze waren helemaal uit Nederland naar Istanbul gevlogen om hem te vragen naar de betekenis van een woord. Ze hadden hun hoofden gebroken over de betekenis van het woord, het stond in geen enkel woordenboek.

Van der Heijden en Dorleijn klopten op de deur van Pamuk, de schrijver deed open.

“Lotar,” zeiden ze in koor..

“Wat is er met lotar,” vroeg Pamuk.

“Wat betekent het woord, meneer Pamuk.”

Pamuk krabde op zijn hoofd en moest bekennen dat hij het ook niet wist. Hij had het woord gevonden in een oud Ottomaans manuscript, lotar is een bindmiddel voor kleurstof, maar heel precies vertellen wat hij was kon hij niet.

Wie wil weten hoe dit woord is vertaald, lees dan de roman Ik heet Karmozijn, een verukkelijke roman over miniatuurschilders in Ottomaans Istanbul.

In haar dankwoord stelde Margreet Dorleijn een belangrijke vraag: heeft het beroep vertaler nog toekomst nu de vertaalcomputers steeds beter worden. Kan Google Translate het werk van Orhan Pamuk net zo goed vertalen als het vertalersduo het doet?

Het antwoord daarop is negatief. De openingszin van de nieuwe roman van Pamuk, De nachten van de Pest, levert door de vertaalcomputer van Google Translate gejaagd wel een vertaling op, maar Nederlands is het niet. Google Translate is een kasplantje, professionele vertalers zijn het tropische woud van de Amazone.

Daarom zeg ik hier vanaf deze kansel: Hulde aan de vertalers, ze maken de wereld groot en klein tegelijkertijd. En we hoeven er geen stap buiten de deur voor te zetten!