Politiek bestel terug naar 1966

Toegegeven: het huidige raadplegend referendum is geen 'beauty'. Er werd een opkomstdrempel in de wet gefietst, die suggereerde dat het tóch bindend was. Er werd besloten dat verdragen tóch referendabel waren, wat weer tot andere ellende leidde. De politiek worstelde met de uitslag van het Oekraïne-referendum in 2016. Politici kwamen met oneigenlijke argumenten: "de opkomstdrempel is dan wel gehaald, maar er zijn zoveel mensen níet gaan stemmen."

Succes

Maar uit het Oekraïne-referendum bleek ook de grote kracht van een referendum. In korte tijd groeide het kennisniveau van de Nederlandse stemgerechtigde over de toestand van Oekraïne enorm. En er werd flink over gediscussieerd. Ondanks strategische wegblijvers werd de opkomstdrempel gehaald. Een succes. Kun je nagaan, als het onderwerp écht tot de verbeelding had gesproken.

Politiek faalt

Pogingen om de participatie van burgers in de politiek te vergroten, hebben de afgelopen decennia maar weinig opgeleverd, concludeerde het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) een paar maanden geleden. De geleerden noemen ons land 'institutioneel conservatief'. In gewoon Nederlands: de Nederlander wil al jaren dat hij meer betrokken wordt bij de politiek, maar die slaagt er niet in om dat fatsoenlijk te regelen. De politiek faalt.

Zeker driekwart van de Nederlanders ziet referenda zitten. Vooral laagopgeleiden geven aan, dat ze te weinig gehoord worden. Daarvoor kan een referendum een mooi middel zijn. Helaas voor hen, zien hoogopgeleide Nederlanders dat juist mínder zitten. De uitslag van het Oekraïne-referendum is ze kennelijk teveel geworden. Wat maakt het hen ook uit: hoogopgeleiden zijn in de Tweede Kamer al prima vertegenwoordigd: 9 op de 10 Kamerleden heeft HBO of hoger.

Mini-stap

Op 21 maart mogen we 'ja' of 'nee' zeggen tegen de nieuwe Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (de 'Sleepwet'). Prachtig onderwerp voor een referendum. De wet speelde geen grote rol in de verkiezingscampagne, maar een fundamentele maatschappelijke discussie hierover is zeer waardevol, vanwege de grote impact op een ieders leven. Hetzelfde geldt overigens voor het onderwerp orgaandonatie.

Het kabinet had ervoor kunnen kiezen om de huidige wet te reviseren: opkomstdrempel eruit, geen geklooi meer met verdragen. Ik noem maar iets. Maar dat ziet de hoogopgeleide Kamer niet zitten. D66 wijst op de mini-stap die dit kabinet zet, in de richting van een gekozen burgemeester. Dat is natuurlijk geen compensatie.

Wantrouwen en cynisme

De Staatscommissie, die de regering gaat adviseren over verbetering van ons politieke bestel, zal het referendum zeker overwegen, zei commissievoorzitter Johan Remkes. Dan nog, kost een eventuele (her-)invoering weer járen. Vooralsnog wordt het dus om zeep geholpen. Vanwege de angst voor populisme. Het zal wantrouwen en cynisme voeden, stelde SCP-directeur Putters al eens. En we zijn sinds 1966 geen steek verder.

Remko Theulings is politiek verslaggever en commentator van EenVandaag. In die hoedanigheid volgt hij de ontwikkelingen op het Binnenhof op de voet.