Column Abdelkader Benali: 'Jacob Israel de Haan is in het licht van de actualiteit een vooruitziende geest'

De afgelopen dagen was ik op pad met de schrijver Jacob Israel de Haan. Op een steenworp afstand hiervandaan staat op een steen zijn gedicht gebeiteld. U kent het vast wel:

Die te Amsterdam vaak zei 'Jeruzalem'

En naar Jeruzalem gedreven kwam

Hij zegt met een mijmrende stem: 'Amsterdam, Amsterdam.

Jacob Israel de Haan is in het licht van de actualiteit rond de oorlog in Gaza een vooruitziende geest. We zouden hem nu een bruggenbouwer noemen.

Hij was ook een complex figuur, hij was orthodox-joods en viel op mannen. Hij leefde aan het begin van de vorige eeuw, toen veel van de ingewikkeldheden van onze tijd nog in de kinderschoenen stonden.

De Haan schreef scherp, poetisch en vol overtuiging, over vooroorlogs Palestina - waar, om de Franse schrijver Stendhal te citeren, "men siddert, wanneer men er aan denkt, hoeveel moeite het kost, de waarheid vast te stellen op één enkel punt".

De Haan vertrok eind jaren twintig van de vorige eeuw als overtuigd zionist naar Palestina.

Vanuit Jeruzalem berichtte hij voor de krant het Nieuwsblad over de verrichtingen van de Joodse pioniers, veel van hen op de vlucht voor de nietsontziende Europese pogroms.

De Haan sprak met de leiders van de zionistische bewegingen, hij ontmoette meermalen de militante houwdegen Jabotinski.

Voor deze fanatieke idealisten was Palestina een land zonder volk voor een volk zonder land.

Gaandeweg zijn verblijf kwam De Haan tot de conclusie dat Palestina weliswaar genoeg ruimte had voor een nieuwe aanwas maar dat er ook rekening gehouden moest worden gehouden met de huidige bewoners, de Palestijnen Het land was niet leeg, verre van dat.

In Jeruzalem bevriendt hij de jonge paardenverkoper Adil; via hem wordt Israel de Haan opgenomen onder de moslims. Ze maken lange reizen. En Israel de Haan schrijft hierover, steeds vaker tot ongenoegen van de Nederlandse krantenlezer thuis. Het past een zionist toch niet om Arabieren een stem te geven.

Samen met Adil bezoekt hij Gaza-strook. Zijn beschrijvingen van het landschap zitten vol liefde en natuurdetails.

"De rijke vlakte van Gaza. Tuinen met hun cactus-hagen. Vijgenboomen en druiventuinen. Ineens achter de duinen de zee. En de zon, groot en rood, boven de zee. De schemering. Een korte schemering. Dan achter ons, hoog en goud, de volle maan." Wat hij ook in Gaza ziet zijn oplopende spanningen tussen oude bewoners en nieuwkomers. "De verhouding tusschen de Arabieren en de Joden is tot dusver goed. Maar men moet zien, hoe het worden zal, wanneer de joodsche aanwezigheid in macht en in wil toeneemt."

Zijn sympathie voor de Arabieren is een doorn in het oog van de fanatieke zionisten.

Op 30 juni 1924 werd hij met drie pistoolschoten door een terrorist om het leven gebracht. De verzoenende toon van Israel de Haan werd hem fataal.