Misverstanden over Europa

De geschiedenis en de filosofie zijn als een echoput. Iedereen die wat roept hoort zijn eigen stem terug. Zo is het ook met Europa. Iedereen die kritiek heeft op de Europese Unie kan altijd historische en filosofische argumenten bedenken die zijn bezwaren lijken te schragen. Het is alleen van belang dat men kennis neemt van de resultaten van gedegen historisch onderzoek.

Politici, en in mindere mate filosofen, zijn niet altijd geïnteresseerd in de resultaten van historisch onderzoek. Het gevolg kan zijn dat zij hun Europa-politiek onderbouwen met argumenten die gebaseerd zijn op een onjuiste interpretatie van de geschiedenis. Thierry Baudet, maar hij is zeker niet de enige, poneert soms wilde stellingen zoals:

1. De Europese Unie is een imperialistisch project net als het Romeinse Rijk, Het heilige Duitse Roomse Rijk en het Derde Rijk van Hitler. Imperialisme is de bron van al het kwaad en heeft niets te maken met nationalisme dat een zegenrijk fenomeen is.

Deze stelling is onhoudbaar. Het kenmerk van imperialistische projecten is onderwerping. Bij de Europese Unie gaat het echter om vrijwillige samenwerking. In de tweede plaats is het historisch onjuist om te stellen dat imperialisme en nationalisme niets met elkaar te maken hebben.

Om een voorbeeld te noemen: de Duitse soldaten die in de loopgraven vochten hadden op school geleerd dat hun land met zijn indrukwekkende cultuur een betere plaats onder de zon verdiende. Duitse soldaten hadden eveneens geleerd dat het Duitse ras superieur was. Nationalisme heeft wel degelijk schaduwzijden.

2. De EU heeft niets met vrede en welvaart te maken. De EU is immers opgericht om oorlog te voeren en vrijhandel in te perken. De Sovjetunie diende immers bestreden te worden en dat kon alleen met een Europese planeconomie achter de façades van een nationale schijndemocratie.

Het is waar dat het brullen van de Russische beer ten tijde van de Koude oorlog het integratieproject heeft bespoedigd. De Amerikanen meenden dat alleen een verenigd Europa sterk genoeg zou zijn om de Russen te weerstaan en steunde het Europese project in het begin met verve. Oorlog voeren zat er, na de vroege mislukking van de Europese Defensiegemeenschap (1954), echter niet in en werd het monopolie van de Atlantische samenwerking.

Europa was na de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog noodgedwongen een planeconomie. Het Europese project was er juist op gericht om de handel vrij te maken waardoor de planmatigheid juist afnam. Alle economen zijn het erover eens dat de gemeenschappelijke markt Europa veel welvaart gebracht. De Euro is een heel ander verhaal en heeft meer het karakter van een experiment.

De stelling dat het Europese project helemaal niets met vrede te maken heeft klopt niet. De verzoening van de Frans-Duitse erfvijandschap is een ongekend historisch succes. Wat de veiligheid betreft was de NAVO natuurlijk veel belangrijker dan het Europese project.

3. Alleen op het niveau van de natiestaat kan democratie bestaan. In een federaal Europa is democratie echter onmogelijk. De verschillen tussen de Europese landen zijn immers te groot. Er bestaat geen Europees volk noch een gevoel van nationale of culturele eenheid die sterk genoeg is om een democratie met vrije instituties in rechtspraak en openbaar bestuur te kunnen ondersteunen.

Uit historisch onderzoek blijkt niet dat federalisme een doorslaggevende rol heeft gespeeld bij de totstandkoming van de Europese verdragen. De ingewikkelde constructie met een Europese Commissie, Raad van Ministers en het Europees parlement was er juist op gericht om een federatie te voorkomen. Politici die de term politieke unie bezigen maken zelden duidelijk wat zij daaronder verstaan.

Waarom zou een federaal centrum met beperkte bevoegdheden op een beperkt aantal terreinen overigens niet samen kunnen gaan met een vitale nationale democratie die immers nog steeds op veel terreinen het laatste woord heeft? Een heiligverklaring van nationale soevereiniteit lost bovendien niets op. Het gaat namelijk niet om soevereiniteit maar om invloed. Een klein doch soeverein land heeft nauwelijks invloed op de politiek van de andere Europese landen waar het wel de gevolgen van ondervindt. Europese samenwerking biedt juist wel invloed op het gedrag van de andere EU lidstaten. Het protectionisme dat het leven van zoveel Europese burgers in het interbellum heeft vergald is door het Europese project juist beheersbaar gemaakt.

Is het niet interessant om te zien dat het juist Brussel is dat bezwaren maakt tegen de pogingen van Polen en Hongarije om hun rechtspraak onder politieke controle te krijgen? Precies het tegenovergestelde van wat Baudet in de bovenstaande stelling beweert.

Hersenkrakertje

Tot slot nog een hersenkrakertje voor Baudet en zijn epigonen. Catalonië probeert zich los te maken van Spanje. Gaat Baudet nu de Catalanen steunen of de Spaanse nationalisten? In het eerste geval zou hij erkennen dat er toch iets mis is met het nationalisme. In het tweede geval zal hij de Spaanse regering moeten steunen als zij een leger stuurt om de opstand neer te slaan.

Is het niet interessant dat de Schotten, bewoners van Wales, Catalanen, Walen, Vlamingen en inwoners van andere regio’s juist een federaal Europa omarmen omdat zij tegenwicht willen bieden aan hun eigen nationale hoofdsteden? De natiestaat is dus minder romantisch en een federaal Europa minder afschrikwekkend dan sommige politici ons willen doen geloven.

Arend Jan Boekestijn is commentator bij Dit is de Dag