Hoe humor je kan helpen in tijden van wereldwijde malaise: 'Het is als een emotionele paracetamol'

Emotionele paracetamol

Tijdens klimaatprotesten verschijnen spandoeken met teksten als: "Het is de bedoeling dat mijn oma eerder doodgaat dan het klimaat." Of: "Ik dacht dat mijn uitstelgedrag erg was, maar dit is nog veel erger." Humor lijkt een onmisbaar middel om met al deze ellende om te gaan. Maar waarom eigenlijk?

Volgens humoronderzoeker Marjolijn Strick is het psychologisch gezien volkomen logisch dat we in moeilijke tijden juist behoefte hebben aan humor. "Lachen zorgt ervoor dat we problemen van dichterbij kunnen bekijken zonder overweldigd te raken. Ons lichaam maakt stofjes aan die ontspanning brengen en pijn verlichten. Het is als een emotionele paracetamol", legt ze uit. Daarnaast schept humor verbinding: gedeelde grappen maken het makkelijker om moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken.

Maar niet alle humor werkt verbindend. Mensen met tegengestelde politieke overtuigingen lachen vaak niet om elkaars grappen, maar lachen elkaar juist uit. "Humor werkt het beste binnen groepen die elkaar goed kennen. In een verdeeld landschap is het lastiger om mensen met verschillende achtergronden aan het lachen te krijgen", aldus Strick. Cynische of agressieve humor, vooral op sociale media, kan zelfs averechts werken en voor meer vijandigheid zorgen.

Humor als copingmechanisme

Wanneer de wereld vol slecht nieuws zit, helpt humor ons om zaken te relativeren. "Als je ergens iets aan kunt doen, is dat natuurlijk het beste", zegt Strick. "Maar als dat niet mogelijk is, dan helpt humor als een manier om om te gaan met stress en machteloosheid. Het wordt zelfs gezien als een overlevingsmechanisme. Evolutionair gezien helpt het ons ontspannen en onze emoties te reguleren."

Grappen over de actualiteit

Cabaretier Teun van den Elzen speelt in op deze behoefte aan humor met zijn theaterprogramma Op Positie, waarin hij naderend onheil bespreekt. "Het gaat over oorlog en geopolitieke ontwikkelingen. We moeten opnieuw kijken naar waar we als samenleving staan en of we bereid zijn te vechten voor wat we belangrijk vinden."

Kun je daar grappen over maken? Volgens Van den Elzen wel. "Waar spanning is, is ook ruimte voor ontlading. Mensen hebben behoefte om even iets los te laten. Mijn voorstelling speelt daarop in." In zijn show draait hij de rollen om en stelt hij zich voor hoe Nederlanders massaal zouden vluchten bij een oorlog: "Ik heb nu al medelijden met het land dat ons straks moet opvangen. Dat lijkt me de aller pittigste groep vluchtelingen die er bestaat."

Minder persoonlijke verhalen

Van den Elzen ziet zichzelf niet per se als geëngageerde cabaretier, maar merkt dat het bijna onmogelijk is om de actualiteit te negeren. "Tien, twintig jaar geleden gebeurde er relatief weinig en lag de focus van cabaretiers meer op persoonlijke verhalen. Maar nu voelt dat bijna potsierlijk. De wereld is in crisis, en dat is waar mijn voorstelling over gaat."

Volgens Strick kan humor tussen politieke groepen soms verbinden, maar is dat lastig. "Het werkt vooral als je jezelf niet al te serieus neemt en actief de dialoog zoekt. Maar in de praktijk blijkt dat vaak moeilijk." Humor is dus meer dan alleen een manier om te lachen: het helpt ons omgaan met onzekerheid, verbindt mensen en biedt verlichting in zware tijden. En zolang het nieuws ons blijft overspoelen met problemen, zal er ook altijd ruimte blijven voor een lach.