Laten we de natuur stikken?

Bovenop een duintop staat een gele graafmachine het zand te zeven. Wortels en plantenresten legt de machinist netjes op een hoop. "Het is net een buckelpiste met al die kleine hoopjes zand!", wijst Mark Kras, boswachter van het natuurgebied Hollands Duin bij Noordwijk. "We maken hier stuifkuilen waardoor het kalkrijke zand naar het achterland kan stuiven." Hij wijst naar de duinen achter de zeereep. Daar hoopt Staatsbosbeheer dat door deze actie bijzondere mossen, hagedissen, vogels en vlinders terugkomen.

Het zogenaamde grijze duin in de Hollandse duinen heeft last van een te hoge dosis stikstof, dat werkt als een soort kunstmest. Hierdoor gaan planten die niet in het duin thuishoren woekeren: zoals rimpelroos en Amerikaanse vogelkers. Deze struiken groeien over de kleine plantjes heen.

De afgelopen maanden zijn met shovels, graafmachines en bosmaaiers op een aantal plekken in de duinen deze ongewenste planten gerooid. Overal in de Nederlandse natuur voeren beheerders dit soort grote operaties uit om de schade die de hoge dosis stikstof die deze gebieden te verduren hebben te compenseren. Maar helpt dit wel voldoende?

Voor de stikstofgevoelige natuur zou het het beste zijn als de stikstofuitstoot fors omlaag gaat, zeggen ecologen. Maar dat betekent: minder auto’s, minder ruimte voor industrie en boeren die niet meer kunnen uitbreiden. Nederland probeert daarom allebei te doen: de natuur beschermen en ruimte creëren voor economische groei binnen de zogenaamde Programmatische Aanpak Stikstof, die ruim drie jaar geleden van start ging.

Het idee achter het Nederlandse stikstofbeleid is de stikstofuitstoot omlaag te schroeven en daarnaast zogenaamde herstelmaatregelen in de natuur uit te voeren. Hierdoor ontstaat er ruimte om vergunningen te verlenen om stikstof uit te stoten, zodat er bijvoorbeeld een nieuwe weg aangelegd kan worden of een boer kan uitbreiden.

Europese kritiek

Maar het Europees Hof van Justitie uitte eind vorig jaar forse kritiek op dit beleid.Omdat in Nederland al jaren teveel stikstof neerdaalt op stikstofgevoelige natuur oordeelde het Hof dat het niet zeker is dat de natuur door deze aanpak niet achteruit gaat. En dat is niet de afspraak, omdat Nederland heeft ingestemd de natuur die onder Natura 2000 valt te beschermen.

Binnenkort zal de Raad van State uitspraak doen over een aantal vergunningen voor stikstofuitstoot waartegen natuurorganisaties rechtszaken hebben aangespannen. Deze uitspraak kan grote gevolgen hebben voor de mogelijkheden voor nieuwe economische ontwikkelingen zoals een nieuwe weg of stal.

Nog steeds hoopt zich nog steeds teveel stikstof in natuurgebieden op. Dit heeft allerlei gevolgen: planten komen in de verdrukking door snelle groeiers die wel goed gedijen bij een fikse dosis stikstof en de bodem verzuurt waardoor er minder voedingsstoffen in zitten en de vogels bijvoorbeeld geen levensvatbare eieren meer kunnen leggen.

Herstelmaatregelen

In heel Nederland zijn natuurbeheerders met financiering vanuit het stikstofprogramma aan het plaggen en maaien. Schaapskuddes begrazen gebieden of boswachters voegen mineralen aan de bodem toe om te proberen stikstofgevoelige natuur te helpen. De kosten hiervoor zijn tientallen miljoenen euro’s.

Maar met deze herstelmaatregelen pak je steeds maar een stukje van het probleem aan, zegt ecoloog Arnold van den Burg, die een eigen onderzoeksbureau heeft. "Het is niet zo dat je daarmee complete ecosystemen kan herstellen, zeker niet de droge zandige bodems waar geen grondwaterwerking op zit. Om daar de effecten van stikstof teniet te doen staan we eigenlijk met lege handen, dat kunnen we gewoon niet."

Sommige herstelmaatregelen hebben ook negatieve bijwerkingen. Zo helpt de schaapskudde in het Drentse Bargerveen wel om te voorkomen dat het gebied overgroeid raakt met pijpestrootje en jonge berken, maar verstoren de schapen ook de vogels, legt ecoloog Andre Jansen uit. Daarnaast graast de kudde ook het opkomende veenmos weg, het plantje dat moet zorgen voor de terugkeer van het hoogveen in het gebied.

En plaggen, waarbij de bovenste laag van de bodem verwijderd wordt, is een effectieve manier om een overmaat stikstof uit een natuurgebied te verwijderen maar je haalt er ook allerlei voedingsstoffen mee weg. Zo ligt een stuk grond in het Bargerveen dat tien jaar geleden is afgeplagd om veenmos een kans te geven na tien jaar nog steeds braak, op wat plukken gras na. Ecoloog Jansen: "Dus dan zie je dat zo’n herstelmaatregel zijn beperkingen heeft."

Er is veel meer onderzoek nodig om precies te snappen wat een ingreep in de natuur om de schade die stikstof heeft aangebracht terug te draaien precies gaat doen, benadrukt ecoloog Jansen. Dat is Teo Wams, directeur natuurbeheer van Natuurmonumenten, met hem eens. "Het is ecologische topsport. Er worden voortdurend maatregelen ontwikkeld waarvan je eigenlijk haast hebt om ze uit te voeren, want het is een soort vijf voor twaalf voor de natuur, door die enorme ophoping van stikstof. Maar we moeten met elkaar blijven uitkijken dat we de haast om maatregelen te gaan introduceren die eigenlijk nog niet goed onderbouwd zijn weerstand bieden."

Dweilen met de kraan open

Maar zolang er teveel stikstof op de natuur blijft neerdalen blijft het dweilen met de kraan open, aldus Wams. Hij was aanvankelijk enthousiast dat er met de aanpak stikstof eindelijk een meerjarig plan was waar alle partijen bij betrokken zijn, om de stikstofbelasting te laten dalen. "Maar als er niks verandert gaat de komende jaren die belasting niet naar beneden. Daar zijn we ookongelooflijk teleurgesteld over en dus ook echt heel bezorgd dat dat uiteindelijk sommige bijzondere Nederlandse natuur de das omdoet. Dan gaan we gewoon soorten en gebieden verliezen. Dan moet daar ander soort natuur komen, minder bijzonder en minder verrijkend en dan vervlakt de variatie in Nederland. Dat zou toch echt zonde zijn."

Zondag Reporter Radio om 19.00 uur: Laten we de natuur stikken??