Huis op Kamp Westerbork: 'Men moest niets hebben van dit soort dadererfgoed'

Op Kamp Westerbork staat een huis. Een groot, groen huis waar veel mensen achteloos aan voorbijlopen als ze het kamp bezoeken, maar waar een enorme geschiedenis achter schuil gaat. Het grote, groene huis behoorde namelijk toe aan verschillende directeuren, commandanten en andere bewoners.

Het is erfgoed dat ons meeneemt door de tijd van vlak voor, tot tijdens en na de oorlog. Stuk voor stuk perioden die grote impact hebben gehad op onze democratie. Daarom zet Dirk Mulder, voormalig directeur van Kamp Westerbork, het huis van de kampcommandant bij in het Museum van de Democratie.

Kamp Westerbork

Kamp Westerbork is een van de bekendste kampen in Nederland. In de oorlog fungeerde het als doorgangskamp voor het vervoer van voornamelijk Joden naar Duitsland en verder. Maar, wat veel mensen niet weten, is dat het kamp in eerste instantie in 1939 is opgericht als vluchtelingenkamp.

In Westerbork konden gevluchte joden uit Duitsland terecht. Het grote groene huis werd toen gebouwd voor de directeur van het vluchtelingenkamp, die daar toen de eerste jaren heeft gewoond. De decennia die daarop volgden, is het huis door verschillende mensen bewoond. Goed en fout.

Doorgangskamp

In 1942 werd Kamp Westerbork door de Duitse bezetter overgenomen en vermaakt tot een doorgangskamp. Het grote groene huis kwam in handen van de kampcommandant. Tot 1945 bleven kampcommandanten erin wonen.

De bekendste bewoner van die tijd is commandant Gemmeker. Gemmeker staat bekend als een echte nazi, maar werd door ooggetuigen omschreven als een man die hen goed behandelde. Dit weerhield hem er echter niet van joden op transport te zetten.

Dat het huis is bewoond door verschillende kampcommandanten, de daders van de Tweede Wereldoorlog, is voor Mulder ook een reden het bij te zetten. "Het hoort ook in een democratie, dat je ruimte geeft aan de geschiedenis waar niet alleen de mooie verhalen bij zitten, maar waar ook hele andere aspecten aan zitten," aldus Mulder.

Mulder: "Heel lang was er geen oog voor. De teneur was zelfs zo, dat begin jaren negentig men niets moest hebben van dit soort dadererfgoed en dat we het erover hebben gehad om de bulldozer er tegenaan te zetten zodra de laatste bewoonster van het huis zou zijn overleden."

Museum van de Democratie

De democratie blijft een bestuursvorm die altijd ter discussie staat. Er wordt constant aan geschaafd en er wordt nu zelfs gekeken of de Nederlandse parlementaire democratie nog wel toekomstbestendig is: reden genoeg voor De Nieuws BV om het museum van de democratie te openen.

Elke maandag voegt een gastconservator een stuk toe aan de virtuele collectie die hier te bezichtigen is. Door middel van al die stukken en de verhalen die daarbij horen, vertelt het museum het verhaal van onze democratie.

Na de oorlog

Een bulldozer is er nooit tegenaan gezet. Sterker nog, het huis is nu omgeven door glas ter bescherming. Want de waarde van het huis werd uiteindelijk ingezien. Niet alleen van voor en tijdens de oorlog. Ook de bestemming van het kamp nà de oorlog brengt een belangrijke periode voor Nederland in kaart.

Niet meer dan 14 dagen na de bevrijding komen er nieuwe gevangen het kamp binnen: NSB'ers en SS'ers. Het wordt een interneringskamp. Voordat de laatste barakken van het kamp in 1971 worden gesloopt kent het kamp nog een aantal andere functies.

Zo wordt het kamp begin jaren vijftig een repatriëringskamp voor Indische Nederlanders. De langste periode is het kamp een woonoord voor Molukkers geweest. In 1971 worden uiteindelijk de laatste barakken afgebroken en wordt het kamp langzaam omgebouwd tot een herinneringscentrum.

Democratie

In 2007 overleed de laatste bewoonster en kwam het grote groene huis in handen van Kamp Westerbork. De verschillende perioden die het huis heeft doorgemaakt en de verschillende bewoners ervan symboliseren een aantal belangrijke thema's binnen onze democratie volgens Mulder.

Mulder: "Bij het kamp is de focus gericht op die oorlogsperiode, terwijl je met deze woning nog beter duidelijk kan maken dat Kamp Westerbork verschillende bestemmingen heeft gehad. Bestemmingen die allemaal wel een nadrukkelijke relatie hebben met onze democratie. Vluchtelingen die wel of niet worden opgevangen. De oorlogsperiode zelf waarin alle vrijheden en grondrechten terzijde worden geschoven. Tot slot ook de naoorlogse periode, waarin het vraagstuk opdoemt hoe je in een democratie omgaat met minderheden."

Dodenherdenking

Normaal wordt er uitgebreid herdacht op 4 mei in Kamp Westerbork. Vandaag niet. Net als op alle andere plekken is er naar alternatieven gezocht. Onder ander in de vorm van een podcast herdenkt Kamp Westerbork nu de oorlog en haar slachtoffers.

Meer van De Nieuws BV?

Volg ons op Instagram, Facebook en Twitter.