Boetsja: hoe wordt een soldaat een massamoordenaar?

Alette Smeulders onderzoekt de wijze waarop soldaten omgaan met de oorlogsmisdaden die zijzelf plegen. Dat begint volgens haar met de propaganda waarmee ze op pad worden gestuurd. "Ze gaan eigenlijk weg met het idee: 'We moeten iets goeds doen. We moeten mensen redden. We moeten het vaderland veilig houden.'"

Volgens Smeulders vertrekken soldaten nooit met de intentie om misdrijven te begaan. "Het probleem is alleen, als ze vervolgens daar aankomen, beseffen ze ook niet wat voor tegenwicht er komt vanuit de Oekraïense bevolking. Dan krijg je een hele dynamiek die daar plaats vindt. Ze denken het goede te doen, ze stuiten op verzet, ze vermoorden mensen, en dan gaan ze dat voor zichzelf rechtvaardigen."

Eigen geweten sussen

Het is volgens Smeulders een ingewikkeld proces waarbij soldaten hun eigen geweten proberen te sussen. In studies zijn dergelijke beelden al eerder naar voren gekomen bij soldaten aan Amerikaanse zijde tijdens de invasie in Irak en tijdens de Tweede Wereldoorlog aan Duitse zijde.

Zo is er het voorbeeld van de Duitse soldaat die een weeskind vermoorde omdat 'een kind zonder moeder niet kan leven'. Smeulders: "Hij maakt er een soort genadedood van, terwijl het eigenlijk gewoon puur moord en genocide was. En dat toont denk ik heel goed aan hoever de mens psychisch kan gaan om eigen, extreme gewelddaden te rechtvaardigen voor zichzelf – en van iets extreems iets goeds te maken, iets positiefs."

Paranoia

Volgens Karel Berkhoff is het bovendien belangrijk om te realiseren dat er in de omgeving van Kiev sprake was van een uiterst dodelijke frontsituatie: "Het zijn soldaten die hebben gehoord 'we trekken snel op naar Kiev'. Dat is niet gelukt. In tegendeel, ze krijgen te maken met enorme verliezen. Er zijn enorme hoeveelheden doden gevallen in die stad, van hen ook. Dus daar ontstaat al extra agressie uit, en dan gaan ze zoeken 'wie heeft ons aangegeven waar ze zaten?' Dan gaan ze zoeken naar spionnen."

De isolatie van manschappen in een vijandige omgeving maakt het al snel lastig om de echte vijand aan te wijzen, en dat kan al snel leiden tot paranoia onder de soldaten.

Volgens Berkhoff en Smeulders zijn dergelijke situaties in oorlogstijd bijna onvermijdelijk, wat er vaak toe lijdt dat, ondanks internationale verdragen en goede voornemens, er altijd onnodige burgerdoden vallen.