Wat is nuttiger: een paar laarzen of Shakespeare?

Een korte geschiedenis van mijn schoenenobsessie

De luisteraar weet inmiddels dat ik vijf jeans in mijn kast heb hangen. Hoe dat zo gekomen is, heb ik verteld in mijn column Mijn eerste jeans. Nu wil ik het hebben over een ander schaars item uit mijn verleden: schoenen. Waar ik nu een indrukwekkende verzameling van heb, uiteraard.

Volgens de statistieken werden er vlak na de oorlog, in de jaren veertig, in de Sovjet-Unie ongeveer 40 miljoen paar schoenen geproduceerd op een bevolking van meer dan tweehonderd miljoen. Dus één paar schoenen op vijf of zes inwoners. Later, in mijn verleden, waren schoenen en vooral goede schoenen nog altijd een even begeerlijk als schaars goed, bijna net als Amerikaanse jeans. Alleen, zonder die jeans kon je leven, vraag niet hoe, terwijl het leven zonder schoenen natuurlijk ondenkbaar is. Er werden in Sovjet-Unie weliswaar schoenen geproduceerd, maar die waren van zo’n abominabele kwaliteit dat je daar existentiële problemen van kon krijgen.

'Hoe kapitalistische hoe beter'

Zoals bij alles waar gebrek aan is, was ook hier een zwarte markt waar je voor heel veel roebels importschoenen kon kopen. En soms werden ook in een staatswinkel import schoenen uitgegooid, dat wil zeggen te koop aangeboden. Met dit onvertaalbare idioom – wat hebben ze vandaag daar en daar uitgegooid – zijn hele generaties Russen opgegroeid. Vaak gebeurde dat uitgooien vlak voor de grote Sovjetfeesten, de Dag van de Revolutie, of de Dag van het Arbeid.

Dat werkwoord dekte ook helemaal de lading van wat daarop volgde. Namelijk een hele lange rij die al dan niet chaotisch verliep. Zodra zo’n rij zich voor een winkel vormde, sloten alle passerende vrouwen zich aan. Had je zelf toevallig geen schoenen nodig dan kocht je ze voor je zuster, moeder, dochter, buurvrouw, collega. Iedereen kende de schoenmaten van iedereen. Joegoslavische schoenen genoten de hoogste status. Want Joegoslavië werd beschouwd als een bijna kapitalistisch land, en iedereen wist: hoe kapitalistischer hoe beter de kwaliteit.

Schoenenloze Sovtjetland

De Sovjet-schoenenindustrie heeft ondanks alles toch ook enkele onvervalste klassieken geproduceerd. Zoals een kort viltlaarsje met een ritssluiting in het midden, in de volksmond genaamd 'Adieu, mijn jeugd'. Hoewel je met die 'Adieu, mijn jeugd' aan je voeten geen enkele kans meer maakte bij het andere geslacht, vervullen ze ons thans met tederheid en nostalgie.

Ach, mijn immense schoenenloze Sovjetland. En het was ooit zo veelbelovend begonnen. In de negentiende eeuw riepen de progressieve intellectuelen dat een paar laarzen nuttiger was dan Shakespeare. Ze hadden hier wel een punt: in Rusland bestond tachtig procent van de bevolking uit boeren, die op bastschoenen liepen en in de winter op viltlaarzen, sommigen althans want ook dat was een luxe. Een decennialang verhit intellectueel debat volgde, met Dostojevskij en andere grote geesten. De materialisten zegevierden uiteindelijk, met de revolutie van 1917 als gevolg. Daarna brak helaas geen schoenenwalhalla aan, maar een hel op aarde waar men zich grotere zorgen over zijn kop moest maken dan over zijn schoenen. Een zoveelste paradox van de geschiedenis.

Geen wonder dus, dat na de val van het socialisme vooral de schoenenwinkels als paddenstoelen uit de grond schoten. Men had heel veel schoenen nodig om dit collectieve trauma te helen. Maar wat nuttiger is - een paar laarzen of Shakespeare – daar is men nog lang niet over uit.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter