We kunnen nu allemaal hamsteren in gebarentaal. Hoe is deze taal eigenlijk ontstaan?

Historisch pedagoog Corrie Tijsseling is zelf doof en deed onderzoek naar de geschiedenis van dovencultuur in Nederland. Ze is, samen met haar tolk, te gast in OVT.

Nieuwe zichtbaarheid dankzij corona

Corona zorgt voor nieuwe zichtbaarheid van de gebarentaal en dat is fijn, vindt Corrie Tijsseling. "Er is duidelijk een nieuwe interesse voor de gebarentaal. Het is fijn dat de samenleving steeds positiever wordt over de gebarentaal." Hoewel ze het ook wel jammer vindt dat de nadruk zo sterk ligt op de tolken in plaats van op de rijke cultuur die dove en slechthorende mensen hebben.

Hoog tijd om dat te veranderen. OVT sprak met haar over de geschiedenis van de gebarentaal. Want wat blijkt? Die gaat samen met de emancipatie van dove en slechthorende mensen en de geboorte van de dovencultuur.

De eerste dovenscholen

Het ontstaan van de dovencultuur begint met de eerste dovenscholen. De eersten werden in 1760 opgericht in Parijs en Edinburgh. Daar vonden jonge dove mensen elkaar, en werden vriendschappen van over de hele wereld voor het leven geboren.

"In 1790 zien we de eerste sporen van een dovengemeenschap in Nederland ontstaan. In Groningen werd de eerste dovenschool door de dominee Guyot opgericht", vertelt Tijsseling. "De eerste dovenschool was meteen het eerste Nederlandse voorbeeld van speciaal onderwijs."

Op die eerste dovenscholen leerden de leerlingen door middel van geschreven taal en via gebaren. "En als leerlingen een beetje leerden spreken was dat mooi meegenomen. Maar dat veranderde later toen er een strijd kwam tussen verschillende methoden: alleen leren spreken of ook leren gebaren."

Strijd tussen methodes

In 1853 kwam de eerste school in Rotterdam die reclame maakte voor een 'moderne methode': de spreekmethode. Vele scholen volgen dit voorbeeld en probeerde dove kinderen te leren spreken. Dat ging hardhandig. Het moest honderd jaar duren voordat het tot men doordrong dat die methode niet werkt. "Als je nooit hebt kunnen horen, dan is het onmogelijk om spraak goed te leren", aldus Tijsseling.

Omdat het spreken destijds werd gezien als 'beter' of 'hoger' - gebaren zouden voor dieren zijn - werd het praten de dove kinderen (letterlijk) door de strot geduwd. Klanken maken gaat immers lastig als je ze zelf niet kan horen. "Het leren spreken gebeurde vaak hardhandig, met wrikken aan hoofden en duwen op kelen. Dit terwijl dove mensen er zelf weinig aan hadden en niet goed leerden communiceren", aldus Tijsseling. "Dit leidde tot eenzaamheid en ontwikkelingsproblemen."

Omslag en emancipatie

De spreek-methode was honderd jaar gangbaar in Nederland en de rest van Europa. Totdat men ondervond dat het spraakonderwijs niet behoorlijk werkte. "In de jaren '60 werd wetenschappelijk bewezen dat gebarentaal een echte taal was. Bovendien kregen dove mensen in Nederland brieven van doven in Amerika."

In de VS had de spraakmethode nooit volledig de overhand gekregen, wat zorgde voor blijere en meer ontwikkelde dove mensen. "Daarbij werden dove mensen in Nederland door de komst van de verzorgingsstaat minder afhankelijk van de scholen waaraan ze verbonden waren. Ze werden autonomer en zichtbaarder in de samenleving."

Het aanleren van tweetaligheid - gebarentaal én spreken - is bij alle doven en slechthorenden de beste methode. "Daar is de wetenschap het over eens", vertelt Tijsseling. En ook al werken implantaten steeds beter, volgens Tijsseling zal de gebarentaal altijd belangrijk blijven: "Zeker op latere leeftijd blijkt het toch belangrijk te zijn voor de aansluiting en identiteit van de doven." Daarnaast werken die cochleaire implantaten niet bij iedereen.

Eén Nederlandse gebarentaal

Nu denk je misschien dat gebarentaal overal ter wereld hetzelfde is, maar dat is niet waar. Nog tot 1990 waren er zelfs verschillende Nederlandse gebarentalen. "Uiteindelijk kwam één gestandaardiseerde Nederlandse gebarentaal. Eerst waren er verschillende dialecten, afhankelijk van de school waar je op gezeten had."

Dove mensen konden elkaar in die verschillende dialecten prima verstaan. Het ontwikkelen van één gestandaardiseerde Nederlandse gebarentaal was vooral belangrijk voor de horenden; zo konden zij de taal gemakkelijker leren.

Toch is de gebarentaal nog steeds geen juridisch erkende taal. "Daarvoor ligt nu een initiatiefwet in de kamer, waaraan ik heb meegewerkt, dus hopelijk komt dat er nu echt aan!"

Een ondertitelde versie van dit gesprek verschijnt binnen enkele dagen.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.

Meer lezen over het belang van gebarentaal? In dit beeldverhaal in samenwerking met het Nederlands Gebarencentrum wordt toegelicht waarom gebarentaal nodig is: klik hier.