Hoe wereldmachten Sovjet-Unie en Amerika zich hebben verslikt in Afghanistan

Cargo 200

Begin april kondigden de VS aan hun troepen uit Afghanistan terug te trekken. ''Het is tijd om de eeuwige oorlog te beëindigen'', zei president Biden. ''Onze doelen zijn bereikt.'' Ik weet niet op welke doelen hij precies doelt, nu Taliban steeds meer terrein wint in het land, maar de eeuwige oorlog te beëindigen lijkt me een wijs besluit.

Wanneer is die eeuwige oorlog eigenlijk echt begonnen? Vandaag over twee dagen precies 43 jaar geleden, op 27 april 1978, vond in Afghanistan een staatsgreep plaats, de april revolutie. Afghanistan moest een socialistisch land worden naar Sovjetmodel. Al snel begon de ellende: het verzet van de bevolking, de daarop volgende terreur en de gewelddadige interne machtsstrijd. Er werd een dringend beroep gedaan op de grote socialistische broer en zo geschiedde het. Op 26 december 1979 viel de Sovjet-Unie Afghanistan binnen. Dit was het begin van de eeuwige oorlog in Afghanistan en het begin van het einde van de Sovjet-Unie.

Brezjnev

De schuld wordt meestal gelegd bij Brezjnev, de toenmalige partijleider. Maar Brezjnev was tegen die tijd ernstig verzwakt en niet meer in staat om adequaat te handelen. Het was een ambitieus triumviraat bestaande uit de minister van defensie, de minister van de buitenlandse zaken en het hoofd van de geheime dienst die de facto het besluit hebben genomen.

De miljarden verslindende Afghaanse oorlog waarbij tussen de 1 en 2 miljoen Afghanen zijn omgekomen en tussen de 15 en 30 duizend Russische soldaten, heeft de wereld opgezadeld met rampzalige gevolgen, onder andere het moslim extremisme. Wat wist onze generatie ervan behalve dat de Sovjet-Unie zijn internationale plicht aan het vervullen was in een socialistisch broederland waar de vijand de jonge revolutie wilde kelen?

Niets. Er waren slechts geruchten: de soldaten zouden broom door hun eten krijgen om hun testosteron te verlagen zodat ze zich beter op de oorlogvoering konden concentreren, met impotentie als gevolg. Ze werden geteisterd door het 'Afghaanse boeket' bestaande uit buiktyfus, hepatitis en malaria. En dat een soldaat beter kon omkomen dan in de handen te vallen van Moedjahediens.

Waarom er niet viel te winnen

De achttienjarige rekruten werden naar een geheime, alleen met een cijfer aangeduide legereenheid gezonden zonder te weten waar ze heen gingen. Dat was een staatsgeheim. De tien jaar durende oorlog was een tien jaar durende nachtmerrie van alle Russische moeders die de zonen hadden in de dienstplichtige leeftijd. ''Als hij maar niet naar Afghanistan gaat'', deze zin zal ik nooit vergeten. Net als het begrip Cargo 200. Dat was een dicht gesoldeerde zinken doodkist van ongeveer 200 kilo waarin de omgekomen soldaten of hun resten naar huis werden teruggebracht. Cargo 200 is het symbool geworden van de Afghaanse oorlog.

Van de partizanen van Allah, zoals de Russen destijds de Moedjahediens noemde, valt niet te winnen. Het waarom hiervan vind je niet in de politieke of sociaaleconomische analyses, maar in de kunst. In een Frans-Belgische film met de titel Het Wakhan-front. De Wakhan vallei in het noordoosten van Afghanistan. 2014. Een Frans bataljon. Een voor een verdwijnen er soldaten. De Fransen, uitgerust met de nieuwste verkenningsapparatuur, worden langzamerhand gek, omdat ze niemand kunnen waarnemen en opsporen. Tot een Afghaans jongetje wijzend op hun superieure apparatuur zegt: ''Als je iets niet ziet betekent dat nog niet dat het er niet is.'' En daar staan ze dan, de Westerse soldaten naast dat kleine jochie, met hun mondvol tanden.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter