Geen openbare wc's: sovjet taferelen in Amsterdam

Dat de geschiedenis zich herhaalt, is een waarheid als een koe. De vraag is alleen, hoe zij zich herhaalt. Meestal duurt het een poosje voor je beseft dat je midden in een deja vu zit. Dat komt omdat het deja vu jou kiest en niet andersom. Als mens ontkom je niet zomaar aan de wil van de geschiedenis.

Het deja vu dat me de laatste tijd regelmatig overvalt is nogal laag-bij-de-gronds. De luisteraar is dus gewaarschuwd. Tijdens een wandeling door Amsterdam met gesloten winkels en cafés werd ik overvallen door een vertrouwde sensatie. Te midden van de prachtige gevels die ik eindelijk, niet gehinderd door hordes toeristen, op mijn dooie gemak liep te bewonderen, kon ik op een gegeven moment nergens mijn primaire behoefte doen. Mijn man kende alle urinoirs van Amsterdam uit zijn hoofd, maar daar had ik niets aan. Helaas moest de wonderschone tocht vroegtijdig worden onderbroken. Daar ging mijn esthetisch genot, in deze barre tijden zo nodig. En werd ik getrakteerd op een deja vu uit mijn sovjet jeugd.

Daar, in die verre sovjet tijd waren er geen openbare wc’s, of ze waren zo smerig dat je ze zelfs als de nood op zijn hoogst was probeerde te vermijden. Zo nu en dan droom ik nog altijd van onder de fecaliën verzuipende wc potten en hurk wc’s. Op school hadden de wc hokjes geen deuren. Kennelijk was de achterliggende gedachte dat de sovjet mens niets had te verbergen. De wc’s op de universiteit hadden wel deurtjes. De wc potten aldaar werden sporadisch schoongemaakt door er een schep chloorpoeder in te gooien. De smerigste wc ooit heb ik in een kloostercomplex gezien in de buurt van Moskou. Klaarblijkelijk vond de orthodoxie dat het allerlaagste van de mens in een bijpassende ruimte plaats moest vinden.

Cafés waren dun gezaaid in mijn immense moederland en om erin te komen moest je bovendien lang in de rij staan. Ach ja, we hebben het overleefd, de mens went immers aan alles.

En toen kwam de perestrojka, met in haar kielzog het vrije ondernemerschap. En in het kielzog daarvan verschenen de eerste private cafés en private openbare wc’s in het straatbeeld. Van emancipatie en geluk gesproken. Die schone en lichte wc’s, waar aanvankelijk het wc papier nog bij de ingang door de toiletjuffrouw werd uitgereikt, waren niet gratis. Oudere sovjet mensen vonden dat een schande, maar wij betaalden graag vijftig kopeken om gebruik te mogen maken van zulk hygiënisch sanitair. Een schoon openbaar toilet beschouw ik nog altijd als een tempel van de beschaving.

Nu, decennia later bevind ik me opeens weer in het wc-loze pre perestrojka tijdperk, als een collateral damage van de lockdown. En ik voel me gediscrimineerd. Want het zijn vooral vrouwen die hier last van hebben. Maar geen haan die er naar kraait. Waar zijn de feministes gebleven? Allicht, dit onderwerp is niet zo hot als dat van de genderneutrale toiletten, maar daarom toch niet minder belangrijk? Kunnen openbare toiletten niet worden opgenomen in een of ander stadsleefbaarheid voorstel? En dan liefst met aparte wc’s voor vrouwen. Want geslacht mag dan tegenwoordig als een cultureel-psychologisch begrip worden beschouwd, op zekere cruciale momenten is toch de biologie allesbepalend.