Wonen in een concentratiekamp: het verhaal van de Molukkers

Voor een speciale uitzending was geschiedenisprogramma OVT in woonoord Lunetten. Ze praten daar met historicus Wim Manuhutu, die er opgroeide, samen met de 93-jarige huidige bewoonster Ietje Tuapattinaya:

Een tijdelijke oplossing

Inmiddels is de vijfde generatie Molukkers vrijwel volledig geaard in Nederland. Waarom kwamen deze mensen in grote getale naar Nederland en waarom is de verwachte terugkeer er nooit gekomen?

Dat veel Molukkers naar Nederland kwamen, heeft volgens Manuhutu alles te maken met de manier waarop Indonesië onafhankelijk is geworden. ''Het merendeel van de mannen was soldaat geweest in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, het KNIL. Dat leger hield op te bestaan. Een paar duizend van die Molukse mannen wisten niet wat ze zouden gaan doen.''

Vechten in het Indische leger willen ze niet. Sterker nog: ze sympathiseren met de Republiek der Zuid-Molukken op Ambon, die in 1950 wordt uitgeroepen als protest tegen de eenheidsstaat Indonesië. Omdat Indonesië huiverig is voor Molukkers en ze zelf ook niet op Indonesisch grondgebied willen blijven, lijkt Nederland een geschikte plek om als tussenoplossing te wonen. Via hier hopen ze naar Nieuw-Guinea te kunnen gaan. Dat is dan namelijk nog in handen van Nederland.

Conflicten met de Nederlandse staat

Zodra ze in Nederland zijn, heeft de Molukse gemeenschap direct twee conflicten met de Nederlandse staat. Enerzijds worden de mannen die als soldaat hadden gediend ontslagen uit het leger, waardoor ze hun status als militair verliezen; anderzijds zegt Nederland niet te kunnen helpen bij de terugkeer naar de Republiek der Zuid-Molukken.

De Molukkers voelen zich in de steek gelaten: na jarenlang te hebben gevochten voor Nederland kunnen ze op bar weinig steun rekenen bij het nastreven van hun ideaal.

Daar komt bij dat de omstandigheden in het kamp niet ideaal waren. Ietje Tuapattinaya, dochter van een Molukse militair, ondernam de reis naar Nederland in haar eentje en trof een lege kamer toen ze in het woonoord aankwam: "Ik werd naar barak 10 gebracht en kwam binnen in een kale kamer: geen bed, geen tafel, geen stoel, geen kastjes. Alles donker en geen licht. Dat was nog niet in orde gemaakt."

Manuhutu voegt toe dat de barakken in het begin karig waren ingericht, omdat ze gericht waren op tijdelijke huisvesting. Jarenlang is dat het perspectief geweest.

Van tijdelijk naar permanent

Met de jaren die verstreken groeide het besef bij de Nederlandse overheid dat de Molukse gemeenschap voorlopig niet terug zou gaan naar hun geboortegrond. Manuhutu legt uit dat die omslag in denken eind jaren '50 plaatsvond.

De overheid liet woonwijken bouwen, omdat ze de kloof tussen Molukkers en Nederlanders te groot achtte om ze individueel te plaatsen. Bij voorkeur in de buurt van de Randstad, zo redeneerde de overheid:

"Daar was economische groei, en waar mensen werk hebben, hebben ze ook meer contact met de Nederlandse samenleving. Dat lukte echter niet altijd, en daarom zie je nu zo'n 60 woonwijken verspreid over Nederland. Het merendeel van de Molukse woonwijken ligt eigenlijk in de buurt van waar vroeger zo'n Moluks woonoord heeft gelegen."

Thuis op woonoord Lunetten

De saamhorigheid tussen Molukkers is er met de jaren niet minder op geworden, constateert Ietje Tuapattinaya. Zij woont na al die jaren nog steeds op dezelfde plek, wat het volgens Manuhutu tot een symbolische plaats maakt: de Molukkers zijn er in 1951 gekomen en nooit meer weggegaan.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.