Hoe 'verrader' Pavlik Mozorov een grote held werd voor kinderen in Sovjet-Unie

Geschiedenis

Denkend aan de geschiedenis kan ik niet slapen. En niet slapend denk ik aan de geschiedenis. Wat is zij? Hoe voltrekt ze zich? Wat doet zij met ons en wat doen wij met haar? Haar muze heet Clio. Net als alle goden is ze onzichtbaar. Tot ze ontploft en het woeste vijfde element wordt waaruit we ons, verblind door dat natuurgeweld, maar moeten zien te redden.

Clio laat zich aan ons alleen zien in de gedaante van het verleden, waarop de historici zich storten om causale verbanden tussen de gebeurtenissen te leggen en ons te verklaren waarom die en die oorlog, massamoord of economische crisis absoluut onontkoombaar zijn geweest. Vervolgens worden er schoolboeken geschreven opdat de jonge generatie de geschiedenis kan bestuderen en er lessen uit kan trekken voor de toekomst.

Niet slapend vraag ik me af hoe de geschiedenis tot stand komt, als ze nog dat ongrijpbare kakelbonte heden is – tussen het verleden en de toekomst in – waarin onze levens zich afspelen. Wordt de geschiedenis door lesboeken gemaakt, die ons vormen tot wie we zijn, waarna wij weer de toekomst vormgeven? Of maakt de geschiedenis juist de lesboeken door er bepaalde ideeën en interpretaties in te verkondigen, zodat alles bij het oude kan blijven? Deze kip en ei vragen, hoe banaal ook, zijn essentieel om iets van de onbevattelijke werkelijkheid om ons heen te kunnen begrijpen.

Pavlik Morozov

Pavlik Mozorov - bron: Wikimedia Commons

1974. We zijn tien jaar en dragen rode halsdoeken. Pioniertjes zijn we, kleine communisten in spe. Met kloppend hart en gebalde vuisten zitten we in een verduisterd klaslokaal ademloos te staren naar een dia film over Pavlik Morozov. Een pionier die in 1932 in een Siberisch dorp op beestachtige wijze werd vermoord door zijn opa en oom. Omdat hij zijn vader had aangegeven. Die vader had namelijk graan verstopt dat hij niet aan de kolchoz wilde afstaan. Hij was een koelak, werd ons uitgelegd, een rijke boer voor wie geen plaats was in de nieuwe maatschappij. Pavlik Morozov heeft zijn vader verraden uit naam van de klassenstrijd, en is de martelaarsdood gestorven. Hij heeft heldhaftig en juist gehandeld. Hij is ons rolmodel.

''Onze kinderen lijken niet op hun vaders maar op hun tijd'', zouden de ouden ooit hebben gezegd. Pavlik Morozov ís zijn tijd. En onze grote held, en de beroemde mythe waarmee generaties sovjetkinderen opgroeien. Niemand weet wie de echte Pavlik Morozov was, en wat zich precies in dat dorpje heeft afgespeeld. Maar wat doet dat ertoe? Hij is allang geschiedenis geworden, waarin verraad een beproefd middel werd om een betere wereld te bouwen. In deze wereld worden wij, met rode halsdoeken om onze nek, klaargestoomd om die geschiedenis in stand te houden.

Mijn eerste geschiedenisboeken… Ze houden me nog altijd uit mijn slaap.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.