Hoe Poetin geschiedenis als politiek wapen gebruikt

Legitimatie van de oorlog

Afgelopen donderdag begon Poetin een oorlog tegen Oekraïne. Hij had daartoe besloten om het land, naar eigen zeggen, te 'denazificeren' en een historisch onrecht te herstellen. Als geen ander lijkt Poetin terug te vallen op historische verhalen om zijn oorlog te legitimeren.

Volgens Ruslandkundige en Oekraïne-kenner Laura Starink heeft dat voor een groot deel te maken met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. "Je moet je voorstellen: de Russische federatie, en Poetin als staatshoofd, die hebben eigenlijk geen ideologie. Na het verdwijnen van het communisme was er een soort moreel gat. En Poetin heeft ervoor gekozen om de geschiedenis dat gat te laten opvullen."

Een 'geschenk' van Russische leiders

Oekraïne zou volgens Poetin geen geschiedenis als onafhankelijke staat kennen. De Nederlands-Oekraïense Alina Grabaouskaite noemt zijn historische argumenten uiterst agressief en brutaal. "Nog afgezien van het feit dat dat niet waar is, is dan zijn argument dus eigenlijk: Oekraïne is nooit onafhankelijk van Rusland geweest, en daarom mogen wij de pogingen die Oekraïne nu doet stoppen."

Om dat sentiment verder te legitimeren grijpt Poetin in zijn toespraken terug op het handelen van zijn communistische voorgangers. Zo wijst hij naar Lenin als degene die Oekraïne als moderne staat heeft ingericht bij het opsplitsen van het Russische tsarenrijk in de verschillende Sovjetrepublieken. In Poetins visie is de Oekraïense staat niet meer dan een geschenk van Russische leiders aan het Oekraïense volk waar de Oekraïners vervolgens onverantwoordelijk mee zijn omgegaan.

Oekraïners verzetten zich fel tegen dit idee. Daarbij wijst Grabaouskaite op het feit dat de term ‘Oekraïne’ veel ouder is dan Lenins creatie van Oekraïne als Sovjetrepubliek. "Variaties op dit verhaal hoor ik al mijn hele leven, en dat is een verhaal dat specifiek uit Rusland komt."

Kiev-Roes als twistpunt

Volgens historicus en politiek analist Ivo van de Wijdeven zijn Poetins toespraken nauw verbonden aan het historische bewustzijn dat in Oekraïne is aangewakkerd sinds de Oranjerevolutie van 2004. “Sinds dat moment probeert Oekraïne echt veel meer afstand te nemen van Rusland en hebben ze ook, opzoek naar hun eigen geschiedenis, er allerhande elementen uitgehaald voor hun eigen nationale geschiedverhaal.”

Een belangrijk element waarmee Oekraïners zich verzetten, is dat van de geschiedenis van de middeleeuwse proto-staat Kiev-Roes. Het Oekraïense Kiev vormde de hoofdstad van dit rijk, waarmee het dus ruim drie eeuwen ouder is dan het Russische Moskou. “Dat is de laatste jaren een heel heikel punt tussen de Russen en de Oekraïners,” legt Laura Starink uit.

Starink: "De Oekraïners zeggen; 'toen jullie nog in berenvellen rondliepen en Moskou nog niet eens bestond, hadden wij al een staat van formaat.' En voor de Russen is Kiev-Roes juist een soort van heilige grond. Daar komt de naam van Rusland vandaan, en dat die heilige grond hen is ontnomen, is voor Poetin onacceptabel."