Worden we almaar gezonder? Onze levensverwachting kan zelfs weer teruglopen

De gezonde stad

Bij slecht beleid kan onze levensverwachting teruglopen. In de 19e eeuw werden Nederlanders door slechte leefomstandigheden gemiddeld maar 40 jaar oud, zegt historicus Van der Kam. Hij stelde voor het Centraal Museum in Utrecht de tentoonstelling 'De gezonde stad' samen. Die gaat over de ontwikkeling van de gezondheid van Utrechters door de eeuwen heen.

De Middeleeuwen

Dat wil niet zeggen dat de volksgezondheid daarvoor nóg slechter was, legt Van der Kam uit. De tentoonstelling begint bij de vroege Middeleeuwen, een periode waarin mensen eigenlijk heel gezond leefden. Volgens de conservator is het beeld dat we van de Middeleeuwen hebben veel te negatief. "We zien de Middeleeuwen als dark ages waarin alles donker en vies was en iedereen stinkt."

Er was volgens Van der Kam in die tijd een grote angst voor stank en rotte lucht, omdat mensen dachten dat ziektes zich op die manier verspreidde. "Maar je zou de vroege middeleeuwer waarschijnlijk het meeste kwetsen door te zeggen dat ze vies waren en stonken."

Skeletonderzoek

Uit grootschalig (archeologisch) skeletonderzoek van de Universiteit van Cambridge, blijkt dat gezondheid van de mensen in West-Europa - en dus ook Nederland en Utrecht - door de tijd heen fluctueert. Zo waren mensen tussen het jaar 800 en 1000 veel gezonder dan omstreeks 1800. Sterker nog, pas rond 1940 waren mensen weer net zo gezond als 1000 jaar ervoor, legt Van der Kam uit.

Sociale ongelijkheid

De volksgezondheid is een complex samenspel van factoren, aldus de historicus en conservator. "Een stad kan aan de ene kant gezondheid geven, maar ook veel ongezondheid." Wel zie je dat de gemiddelde gezondheid van stedelingen afneemt zodra de sociale ongelijkheid toeneemt.

In het Utrecht van de 16e, 17e en 18e eeuw waren er grote verschillen tussen wijken en daarmee of mensen toegang hadden tot goede voeding, gezondheidszorg en scholing. Ook nu is dat een probleem in Utrecht. De levensverwachting in de wijk Overvecht ligt gemiddeld vijf jaar lager dan in Tuinwijk, waar de 'gezondste' inwoners van Utrecht wonen.

Overheid, wetenschap en burgers

Als de balans in een stad weg is, is dit niet alleen te wijten aan een falende overheid. Volgens Van der Kam is de bevolking het gezondst als overheid, wetenschap én burgers samenwerken. Dat was in de Middeleeuwen al zo, maar door deze samenwerking is ook de volksgezondheid uit het diepe dal van de 19e eeuw hersteld. Bijvoorbeeld door de aanleg van riolering.

Ook tijdens de coronapandemie blijkt het belang van deze samenwerking weer, zegt Van der Kam. "Als je burgers niet mee hebt, dan kun je daar staan met als je vaccins, maar dan houdt het op."

Morgen is het precies 900 jaar geleden dat Utrecht stadsrechten kreeg en daarom zijn deze zomer veel verschillende activiteiten in de stad. Eén daarvan is deze tentoonstelling die op 2 juni opent in het Centraal Museum.