De 'idiotenschool' bood voor het eerst kansen aan kinderen die speciaal onderwijs behoefden

Dominee Van Koetsveld wordt de ontdekker van het speciale kind genoemd. "Al was hij niet de eerste die deze kinderen letterlijk ontdekte, maar wel de eerste die hen kansen bood", zegt Van Drenth, historisch socioloog en auteur van het boek De ontdekking van het speciale kind.

Van Koetsveld begon een eerste klasje met kinderen die speciaal onderwijs behoefden, wat op veel onbegrip van medemensen kon rekenen. "Men vond dit maar weggegooide moeite, terwijl de dominee ervan overtuigd was dat achterlopende ontwikkeling bij een kind wel op gang kon worden gebracht."

In de negentiende eeuw was er nog geen leerplicht, maar gingen er wel al veel kinderen naar school. Kinderen die niet meekwamen met de rest, bleven thuis of werden aan het werk gezet. "Van Koetsveld wilde deze kinderen bedienen."

Idioten-term

"Men dacht bij idioten aan merkwaardige mensen met een ziekte, maar in werkelijkheid waren het kinderen die niet in dezelfde zin meekwamen als de rest van de kinderen", zegt Van Drenth.

De term idioot is afgeleid van het Griekse idios, wat 'op zichzelf staan' betekent. Vroeger was er nauwelijks media, waardoor deze kinderen hun beeld niet in anderen terug konden zien. "Daardoor stonden ze ook daadwerkelijk op zichzelf", zegt de onderzoeker.

De term wordt in het hedendaagse daglicht als scheldwoord gezien. "Volgens mij lag dat vroeger net wat anders, maar de visie, dat alle kinderen recht hebben op onderwijs en zichzelf te ontwikkelen, die is mooi", zegt Maxe de Rijk, leerkracht in het speciaal onderwijs, columnist en Spraakmaker.

Kansengelijkheid óf -ongelijkheid?

Of een apart soort onderwijs voor kansengelijkheid of juist meer -ongelijkheid zorgt, is een ingewikkeld vraagstuk, stelt de leerkracht en columnist. "Het ligt er heel erg aan hoe het naar een leerling wordt gecommuniceerd. Als je zegt dat iemand naar een andere school moet omdat hij 'verkeerd' is, dan doet dat natuurlijk wat met het zelfvertrouwen van een kind en de motivatie tot leren."

De Rijk ziet dat er momenteel goed les wordt gegeven en kinderen die speciaal onderwijs behoeven ook echt tot leren komen. "Kinderen die voorheen op de gang moesten omdat zij te druk waren of omdat het thuis niet goed ging, komen daar nu wel aan toe. Dat geeft dan wel veel meer kansen voor zo'n kind."

Sleutelen aan de samenleving

Het bieden van persoonlijke aandacht is volgens de leerkracht erg belangrijk voor kinderen. "In het speciaal onderwijs hebben we de mogelijkheid daartoe, waar er in het reguliere onderwijs geen ruimte voor is", zegt De Rijk.

Al neemt de druk op het speciale onderwijs ook toe, doordat er steeds meer leerlingen van het reguliere naar het speciale onderwijs stromen. "Je ziet dat de problemen in de samenleving ook toenemen", zegt De Rijk. "Ik zie daar wel een verband in."

De leerkracht ziet in de praktijk dat veel kinderen in armoede leven. "Veel stress en problemen thuis heeft veel effect op een kind", zegt de leerkracht. "Wij gaan dan denken dat we aan dat kind moeten sleutelen, maar wat mij betreft zouden we wel wat meer aan de samenleving mogen sleutelen."

Ideaalbeeld

Voor De Rijk is het ideaalbeeld dat elk kind in een veilige setting kan opgroeien, waarin er geen geldgebrek is en waardoor het minder kans op problemen heeft. Al zou het een goed begin zijn om de reguliere klassen veel kleiner te maken en de prestatiedruk van kinderen af te nemen. "Elke reguliere klas heeft kinderen die te maken hebben met trauma en ook die kinderen verdienen het om de juiste aanpak te krijgen."

Daarnaast wil onderzoeker Van Drenth nog benadrukken dat er ook een boel kinderen in het speciaal onderwijs zitten die hoogbegaafd zijn, maar waarop onze samenleving niet is aangepast. "Dat laat zien dat het gaat om de vraag: wat vinden wij belangrijk in onze samenleving? En hoe kunnen we mensen in hun waarde laten en vanuit daar laten ontwikkelen en emanciperen door middel van onderwijs?" vertelt Van Drenth. "Dat vraagt meer aandacht en tijd dan we er nu aan kunnen besteden."

Van Drenth ontwikkelde de tentoonstelling Speciale kinderen in 19e eeuws Den Haag. Deze is vanaf donderdag te zien is in het Atrium van het stadhuis in Den Haag.