Belangrijkste dapperheidsonderscheiding voor verzetsheld Jan Zwartendijk

Diplomaat Zwartendijk (1896-1976) redde aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Litouwen het leven van duizenden Poolse Joden door ze te voorzien van een Nederlands visum. Zwartendijk was destijds directeur van Philips in Litouwen en plaatsvervangend consul.

Lang onbekend

In de zomer van 1940 schreef hij in tien dagen tijd 2345 visa uit. Op één visum kon soms een heel gezin reizen. Zo konden de Poolse vluchtelingen via de Sovjet-Unie naar Japan. Zwartendijk werkte samen met de Japanse consul Sugihara.

In 2018 werd in het bijzijn van koning Willem-Alexander in Litouwen een monument onthuld en verscheen het boek De Rechtvaardigen van Jan Brokken. Het verhaal van Zwartendijk was lang onbekend, vertelt Brokken. "Ik was bezig aan een boek waarvoor ik veel naar de Baltische landen reisde. Op een gegeven moment had ik contact met een professor Jiddisch, over een heel ander onderwerp. Hij nam me mee naar het Joodse museum in Vilnius en daar hing een foto van Zwartendijk. Hij zei: deze man heeft duizenden Joodse mannen en vrouwen en kinderen gered. Dat was in 2007, toen was hij totaal onbekend."

Visionair

Een hoge onderscheiding was er na de oorlog nog niet, wel was hij in 1956 benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Na de oorlog werd Zwartendijk zelfs berispt tijdens een gesprek op het ministerie van Buitenlandse Zaken voor het ten onrechte verstrekken van visa. In 2018 bood het ministerie de familie hier excuses voor aan, ook al kon het niets terugvinden in de archieven: "Als deze reprimande heeft plaatsgevonden dan was dat hoogst ongepast."

Zwartendijk wordt inmiddels vergeleken met Oskar Schindler, maar Brokken ziet één groot verschil. "Het verschil met Schindler is dat Zwartendijk twee jaar eerder, in 1940, al in actie kwam. Hij zei tegen zijn vrouw: ik moet deze mensen helpen, anders gaan ze een ongewisse dood tegemoet. Dat is bijna visionair geweest van hem."