Waarom kon Jan Pieterszoon Coen vereerd worden?

Het imago van Coen lijkt nu inktzwart, maar zijn reputatie was in 1893 heel anders. In dat jaar werd zijn beeltenis met feestgedruis geplaatst in zijn geboorteplaats Hoorn.

Literatuur- en cultuurhistoricus Lotte Jensen en historicus en tv-presentator Hans Goedkoop vertelden bij OVT hoe het standbeeld van Coen er ooit is gekomen en wat deze VOC-man nou precies op zijn geweten heeft.

Wilt u begrijpen wie J. P. Coen was en waarom hij geëerd werd? Luister dan beide gesprekken bij OVT.

Genocide op de Banda-eilanden

Als een van de belangrijkste mannen van de VOC was het Jan Pieterszoon Coens taak om zo veel mogelijk invloed te krijgen op de handel in Indonesië. Eén cruciale taak van Coen was het verwerven van een handelsmonopolie op specerijen.

"Coen ging daarin verder dan anderen", zegt Hans Goedkoop. "Op de Banda-eilanden groeide nootmuskaat, wat zo kostbaar was als goud. De Bandanezen dreven handel met iedereen die genoeg betaalde. Zij wisten heel goed wat hun spullen waard waren. In een Nederlands handelsmonopolie hadden ze daarom helemaal geen zin."

Om toch monopolie te verwerven 'moest' daarom geweld worden gebruikt. "Jan Pieterszoon Coen ging in 1609 mee op expeditie en dacht toen: 'We moeten de Bandanezen meekrijgen. En anders? Dan moorden we ze gewoon uit'. En zo is het gegaan in 1621. Er woonden zo’n vijftienduizend mensen op de Banda-eilanden en negentig procent daarvan heeft hij omgebracht."

Deze daad van Coen kwam niet uit de lucht vallen. "Hij had dit letterlijk aangekondigd bij de VOC en schreef al jaren dat hij de bevolking wilde 'uitmoorden en vervangen door een andere groep'", zegt Goedkoop.

Toen bijna de hele Bandaneese bevolking om het leven was gebracht waren er VOC-leden die geschokt reageerden. Iedereen vond het pijnlijk en ongemakkelijk ondanks dat Coen bewust was uitgekozen om zijn aanpak.

"Coen kreeg bij terugkomst een verguld zwaard en werd gevraagd om nog een termijn te doen. Er wordt vaak gezegd dat we dit niet uit de context van de tijd moeten bekijken, maar in die tijd bestond er ook al een ethisch argument tegen Coens aanpak. Maar het machtsargument won."

Door God op aarde gezet

Het standbeeld in Hoorn van Jan Pieterszoon Coen stamt uit 1893, vele eeuwen nadat Coen actief was voor de VOC. En ook hierna werd Coen geëerd: ter ere van zijn 350e geboortedag in 1937 sprak Hendrik Colijn de woorden dat 'God mannen als Coen op aarde zet om zijn wil te volbrengen'.

"Er zat een grote politieke dimensie aan de onthulling van het standbeeld. Er was op dat moment een koloniale oorlog bezig, dus het doel was ook om te laten zien dat we in verleden erg succesvol zijn geweest," aldus Lotte Jensen.

Wat volgens Jensen ook belangrijk is, is dat het initiatief voor het standbeeld voor Coen niet vanuit de gewone burgers kwam. "De leden van de Coen-commissie waren prominente figuren, zoals de ministers voor Koloniale Zaken en de burgemeester van Hoorn. De gewone burgers werden naar de onthulling gelokt met volksvermaak zoals feesten en kermis."

"De verheerlijking van Coen is altijd al omstreden geweest en tegelijkertijd ook niet zo duidelijk als bijvoorbeeld Piet Hein en Michiel de Ruyter. Vandaar dat er allemaal middelen werden ingezet, zoals sigarendoosjes met JP Coen erop, om de verheerlijking te laten landen bij de bevolking."

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.