'In retraite gaan’ was vroeger echt geen pretje

'In retraite gaan' wordt tegenwoordig gezien als een mooie en heilzame manier om rust te vinden. Voor monniken in de middeleeuwen gold dat in principe ook, maar uit onderzoek van Theo Lap, docent Middeleeuwse Geschiedenis op de Rijksuniversiteit Groningen, blijkt dat in retraite gaan voor kloosterlingen ook een ware beproeving was die ook tot psychische nood kon leiden.

Onvrijwillig

"Als je in de middeleeuwen toetrad tot een klooster, tekende je voor het leven", zegt Lap die donderdag promoveert. Het was voor de rest van je leven en het besluit was ook niet altijd vrijwillig, legt hij uit. "Vooral in de vroege middeleeuwen werden kinderen gedoneerd aan kloosters als een soort offer", zegt Lap. Er waren vaak ook sociaal-economische motieven mee gemoeid. "Pas vanaf eind 12e eeuw werd er vanuit het pausdom gestimuleerd dat intreden vooral een vrijwillige keuze moest zijn van volwassenen."

Briefverzamelingen over het kloosterleven

Lap bestudeerde verzamelde en gebundelde briefcollecties van monniken en kerkleiders. Daar komt een beeld uit naar voren van het kloosterleven. Hij concludeert dat dit psychologisch heel zwaar was. "Er was veel werkstress en mensen hadden te kampen met het verlies en gemis van dierbaren."

Er komen drie thema’s sterk naar voren in de briefcollectie, zegt Lap. "Vooral dat je je vorige leven achter je moet laten, je het leven in het klooster moet omarmen en nieuwe vriendschappen en relaties moest aangaan." De briefverzamelingen werden later gebruikt als een soort zelfhulpboek. Je kon er troost uit putten door te lezen over de worstelingen van andere kloosterlingen.

Heimwee en nostalgie

Twee van de grootste problemen van de kloosterlingen zijn heimwee en nostalgie terwijl dit gezien werd als verleiding van de duivel. Met zijn onderzoek toont Lap mede aan dat deze zaken geen relatief moderne begrippen zijn. "Op basis van de briefcollectie kon ik laten zien dat mensen in de middeleeuwen ook al last van heimwee hadden."

Vluchtelingen

Nostalgie en heimwee zijn nog steeds begrippen die soms onderbelicht blijven, vindt Lap. "Bij vluchtelingen is er nauwelijks aandacht voor de gevoelens van nostalgie en de pijn die je van heimwee kunt ervaren", zegt Lap. Er wordt volgens hem vaak gezegd dat men blij mag zijn dat ze hier terecht kunnen om een nieuw bestaan op te bouwen. "Maar om huis en haard achter te laten, kan vaak als een zeer traumatisch iets worden gezien."