Desinformatie verspreiden? Dat deed deze middeleeuwse trollenfabriek al

Astrologie? Wie neemt dat nu nog serieus, denk je misschien. Nou, meer mensen dan je denkt. Astrologie-apps zijn bijvoorbeeld populair onder jongeren. En flink wat mensen laten astrologen ingewikkelde berekeningen maken in de hoop helderheid te krijgen over hun toekomst. Maar eerlijk is eerlijk, we hebben het hier over een minderheid.

Geen heerser zonder astroloog

Heel anders was dat in de Middeleeuwen, hoor je deze week in de Atlas-podcast. Toen werd astrologie bloedserieus genomen. Koningen en keizers hadden vrijwel zonder uitzondering een astroloog in dienst. "Geen enkele heerser was in die tijd zo dom om geen astroloog te raadplegen voor een belangrijke beslissing", aldus Sándor Chardonnens, cultuurhistoricus aan de Radboud Universiteit. "Je kon bijvoorbeeld wel gaan trouwen, maar als je dat deed als er een dierenriemteken aan de horizon stond dat met de korte termijn had te maken, dan duurde je huwelijk ook heel kort (dacht men, red.). Trouwen wilde je in een stabiel dierenriemteken doen."

Pas op wat je voorspelt

Er werd feitelijk nauwelijks een belangrijke beslissing genomen zonder dat er een astroloog aan te pas kwam. Maar dat wil niet zeggen dat astrologen zomaar alles mochten voorspellen. Het voorspellen van de dood van een koning of heerser bijvoorbeeld werd gezien als hoogverraad. En daar stond de doodstraf op.

Dat wil zeggen: als het de koning of heerser van eigen land was. Het voorspellen van de dood van een vijandelijke koning of heerser werd, zeker in oorlogstijd, juist zeer op prijs gesteld.

"Als twee landen oorlog hadden, kreeg je een soort troll factory van astrologen", aldus Chardonnens. "Die gingen dan de dood van de andere heerser of koning voorspellen. Dus het werd ook gebruikt voor desinformatie, om de vijand of de tegenstander op het verkeerde been te zetten."

De maan als vergrootglas

Van een onderscheid tussen astronomie en astrologie was in die tijd nog nauwelijks sprake. Johannes Kepler, in onze tijd bekend als de astronoom die heel precies de bewegingen van de planeten berekende, verdiende zijn geld als astroloog.

Je kunt je voorstellen dat mensen in die tijd een heel ander beeld van het universum hadden. "De maan werd gezien, ook wetenschappelijk, als een soort vergrootglas. Alle planeten en sterren zonden stralen uit. Er bestond een grote consensus dat de maan die stralen opving en als een vergrootglas op ons focuste. Die stralen werden als het ware versterkt door de maan en dat had invloed op ons."

Verdwenen magie

En dan hebben we het nog niet eens over al die geesten en engelen die vroeger in het universum huisden. Dat magische wereldbeeld is tegenwoordig bijna geheel verdrongen door de rationele, wetenschappelijke benadering.

Sándor Chardonnens ziet het met lede ogen aan. "Ik vind het jammer dat er met scheve ogen wordt gekeken naar die vroegere kennis. Afkeurend zeggen we dat er geen geesten op Saturnus wonen. Maar ondertussen geven we wel honderden miljoenen euro’s uit om telescopen de ruimte in te schieten en op zoek te gaan naar leven op andere planeten. Dat is eigenlijk gewoon armoe troef."