Waarom wetenschappers zich op mindfulness bezinnen

Mindfulness wordt in verschillende landen erkend als behandelmethode voor depressie. In Nederland vergoeden sommige verzekeraars het vanuit een aanvullend pakket. Leraren, brandweermannen en zelfs soldaten krijgen mindfulness-training, en in het bedrijfsleven is het een booming business (ook wel kritisch ‘McMindfulness’ genoemd). Zo is het een belangrijk onderdeel van Googles bedrijfsstrategie, van Apple, en talloze andere grote bedrijven. Maar die wijdverspreide en uiteenlopende toepassingen zijn niet gegrond in wetenschappelijk onderzoek.

Er zijn wel degelijk aanwijzingen dat mindfulness kan helpen bij klachten als depressie, angst en stress, maar die staan niet in verhouding tot de omvang van de hype rondom het fenomeen. Daarvoor waarschuwen 15 wetenschappers in het tijdschrift Perspectives on Psychological Science. "Gretige journalisten, universitaire persvoorlichters en nieuwsmedia hebben - daarbij soms geholpen of aangemoedigd door onderzoekers - zeer voorlopige empirische onderzoeksresultaten geïnterpreteerd als gevestigde feiten," schrijven ze.

De auteurs willen mindfulness niet in diskrediet brengen. Veel van hen zijn zelf beoefenaars, onder wie één van de co-auteurs, de Nederlandse Marieke van Vugt. Ze willen alleen het "wijdverspreid misverstand" rechtzetten dat het wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van mindfulness overweldigend en overtuigend is. Zoals co-auteur David Meyer zegt: "Soms worden veelbelovende onderzoeksgebieden overvleugeld door pogingen om er de vruchten van te plukken voordat die echt rijp zijn; dan moet je een stap terugnemen, je bezinnen op de stand van zaken en een beter plan verzinnen voor je verdergaat."

Wat is mindfulness eigenlijk?

Het probleem is niet dat er te weinig onderzoek gedaan wordt naar meditatie en mindfulness, integendeel. Maar veel van dat onderzoek voldoet niet aan wetenschappelijke onderzoeksstandaarden. Er is bijvoorbeeld een gebrek aan heldere definities: uren stilzitten op een kussen, met grote aandacht je tanden poetsen, geconcentreerde introspectie of juist aandacht voor je omgeving - allemaal vormen van mindfulness die niet goed onderscheiden en soms ook niet gespecificeerd worden. En wat niet duidelijk gedefinieerd is, is ook niet wetenschappelijk te onderzoeken.

Meditatieschade

Misschien verontrustender is de waarschuwing in het artikel dat er te weinig aandacht is voor mogelijke negatieve effecten van meditatie en mindfulness. Sommige klachten kunnen verslechteren door meditatie, met name bij psychische aandoeningen zoals schizofrenie en depressie, zeker als de oefening niet speciaal voor die aandoeningen ontwikkeld is. De auteurs vonden meer dan twintig gevallen in de wetenschappelijke literatuur waarin meditatie zulke ernstige gevolgen had - waaronder psychosen, paniekaanvallen en herbelevingen van traumatische herinneringen - dat er een behandeling of medische hulp nodig was.

In Boeddhistische tradities, de oorsprong van moderne mindfulness-varianten, is bekend dat meditatie heel heftig kan zijn, en er is ook steeds meer wetenschappelijke aandacht voor mogelijke negatieve effecten. Desalniettemin monitorden slechts 25 procent van de meditatie-onderzoeken die sinds 2015 gedaan werden de mogelijke negatieve effecten ervan.

Positieve effecten ondergesneeuwd

Als er geen rigoureuzer onderzoek gedaan wordt, aldus de auteurs, dreigen de positieve effecten van mindfulness ondergesneeuwd te blijven door middelmatige resultaten. Bovendien kunnen hype en hooggespannen verwachtingen leiden tot teleurstelling en mindfulness-vermoeidheid. Wat het veelbelovende onderzoeksgebied tot stilstand kan brengen nog voordat het goed op gang gekomen is, vrezen ze. Kortom: "mind the hype".

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co