Deze filmklassiekers leggen ons wereldbeeld bloot

The Dark Knight

Het heeft er alle schijn van dat de beste Batman-film ooit verwijst naar de meest schokkende terroristische aanslag in het Westen: 9/11. De stad van Batman – Gotham - dreigt op het eind van de film ten onder te gaan door toedoen van het kwaad: The Joker. Het kwaad dat uit haat en afgunst paniek zaait en chaos oogst.

Fantasy als voertuig van eigentijdse angsten en obsessies. Fictie als manier om een non-fictief verhaal te vertellen. Het is zo oud als het genre zelf. En dit is in The Dark Knight opnieuw aan de orde. De echte Batman-liefhebber moet wel even slikken, want de schattige Batman van vroeger met zijn klungelige Batmobiel en zijn hulp Robin is in deze film nergens te bekennen. Batman is zwart van binnen en van buiten en staat desondanks toch in dienst van het goede.

Some Like it Hot

Travestie en toespelingen op homoseksualiteit. Kon dat in het Amerika van eind jaren vijftig? Het kon. Zo bleek in de film Some Like it Hot van Billy Wilder uit 1959.

Het verhaal is simpel: twee mannelijke muzikanten - Jack Lemon en Tony Curtis - verkleden zich als vrouw om in dienst te treden van een damesorkest. Dit doen ze ook omdat ze op de vlucht zijn voor een gangsterbende. Het geluk of ongeluk wil echter dat de zangeres van het vrouwenbandje niemand minder is dan de platinablonde welgevormde Sugar Kane - Marilyn Monroe.

Een van de twee heren in dameskledij wordt vanzelfsprekend smoorverliefd op haar, terwijl de ander achternagezeten wordt door een dolzinnig verliefde miljonair. De komedie bleek indertijd een hit. Maar hoe kijken we nu, 60 jaar later, met onze genderbewuste ogen naar de gepresenteerde vrouwelijkheid van Marilyn en naar de getravesteerde heren op het witte doek?

One Flew over the Cuckoo's Nest

Het was in de tijd van de anti-psychiatrie dat deze film furore maakte. Want One Flew over the Cuckoo’s Nest bewees hoe verdorven en anti-humaan het klassieke psychiatrische instellingswezen zou zijn.

Patiënten in een inrichting waren geen mensen, maar onderdrukten in een soort concentratiekamp dat ten onrechte de naam kliniek droeg. Dat ongeveer was het gevoel in de jaren zeventig. En dat is ook het thema dat het verhaal dat de film uit 1975 draagt.

Een patiënt - Jack Nicholson - die zich als geesteszieke voordoet om gevangenisstraf te ontlopen, komt in een kliniek terecht, waar de hoofdverpleegster iedereen tiranniseert. Ze deelt straffen uit voor kleine vergrijpen en laat zwaardere gevallen bestraffen met elektroshocktherapie en lobotomie - een hersenoperatie om psychische stoornissen te verhelpen.

Uiteindelijk ontvouwt zich een drama met alleen maar verliezers.

Godzilla (1954)

The King of the Monsters wordt binnenkort 65 jaar oud, en dus is Godzilla weer terug in de bioscoop. Ooit, in 1954, begon het reptielachtige ondier zijn loopbaan op z’n Japans. En dat was allesbehalve toeval. Godzilla zou namelijk uit de diepte van de oceaan tot leven zijn gewekt door atoomproeven in de Pacific.

Als men ergens wist wat atoomkracht voor een kwaad kon aanrichten dan was het wel in het naoorlogse Japan. Want in Hiroshima en Nagasaki wisten ze alles van nucleair onheil. In de allereerste verfilming van Godzilla wemelt het dan ook van verwijzingen naar nucleaire ellende. Vissers komen terug van zee, met een bootje vol stenen, omdat de oceaan geen vis meer geeft. Er zijn rampen en mannen in witte pakken die op zoek gaan naar de oorzaak.

Godzilla - vertolkt door een man in rubber hagedissenpak - doet bij zijn ontwaken de zee beven en verschijnt niet veel later in Japan waar het monster heel Tokio vertrapt. Geen militair geweld, alleen de wetenschap - de Oxygen-destroyer - blijkt Godzilla te kunnen stoppen.

Het evangelie volgens Matteus

Zo kenden we Jezus nog niet: als revolutionair, een man die zichzelf heel graag hoorde preken en praten. Pier Paolo Pasolini bracht daar in 1964 verandering in met zijn film Il Vangelo Secondo Matteo. Jezus’ heiligheid is daarin niet van de hemel, maar van de aarde, precies zoals het passend zou blijken in de jaren zestig, waarin de verlosser in hetzelfde rijtje terecht kwam als Che Guevara en andere mensheid bevrijders.

Jezus wordt in de zwart wit-film gespeeld door een economiestudent, de oude moeder Maria door de moeder van Pasolini en alle andere rollen worden vertolkt door eenvoudige Italiaanse plattelanders. De film van de marxistische regisseur bracht in een speciale vertoning talloze prelaten in het Vaticaan aan het huilen en werd wereldwijd gezien als een compliment voor de echte Jezus, die niet van suiker, maar van staal was.

The Great Dictator

Natuurlijk hielp satire niet, weten wij achteraf. Chaplin zelf zei na afloop dat hij de film nooit gemaakt zou hebben als hij had geweten hoe verschrikkelijk Hitler was. Desondanks is The Great Dictator een monument: voor de humaniteit en tegen totalitaire megalomanie.

De film vertelt het verhaal van een eenvoudige joodse kapper en van de dictator Adenoid Hynkel, in wie het onmogelijk is Hitler niet te herkennen. Hynkel is een geval. Hij spreekt een raar soort brabbel-Duits, maakt hysterische groteske gebaren, en is kinderlijk opgetogen over zijn wereldveroveringen. De kleine joodse kapper daarentegen is een voorbeeld van eenvoudige menselijkheid.

De film uit 1940 sloeg in Amerika in eerste instantie niet aan en werd zelfs gezien als een aanval op ‘een bevriend staatshoofd’. Maar nadat na Pearl Harbor de Verenigde Staten betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog werd The Great Dictator een hit.

Boyz n the hood

Het was alsof de actualiteit in 1992 het thema van de film Boyz n the Hood pijnlijk bevestigde. De film beleefde zijn wereldpremière negen maanden voor de rassenrellen in Los Angeles. De aanleiding voor die rellen was de mishandeling van de zwarte taxichauffeur Rodney King door blanke politieagenten.

Diep ingesleten racisme aan de witte kant van de samenleving en fundamenteel geweld in de grootstedelijke getto’s. Er was geen ontkomen aan. In de werkelijkheid niet en in het verhaal van de film niet.

De film van de destijds debuterende regisseur John Singleton sloeg in 1991 in als een bom. En wordt gezien als een doorbraak voor het genre waarin het verhaal van zwart Amerika wordt verteld door zwart Amerika, ontdaan van alle stereotypen uit Hollywood.

Lawrence of Arabia

Hij lijdt aan een zwaar Messiascomplex. Zijn zelfgestelde opdracht: de Arabieren in het Midden-Oosten bevrijden van het Turkse-Osmaanse juk. Want dat de baardige en barbaarse bedoeïenen dat zelf kunnen is ondenkbaar.

We hebben het over Lawrence of Arabia, de ooit werkelijk bestaande Engelse officier die in de gelijknamige film mythische proporties krijgt. Deze film werd in 1962 opgenomen in de woestijn, met doorbraakrollen voor Peter O'Toole en Omar Sharif.