Komt er einde aan vrijhandel? 'Goed dat Trump iets doet tegen hyperglobalisering'

Ik wil een heffing van 2000 procent op Mercedessen, riep Trump in de verkiezingscampagne. Natuurlijk gaat dat niet gebeuren, zegt Engelen. "Wat er wel gaat gebeuren, is dat stapsgewijs wordt geprobeerd om terug te keren naar een autonomere, zelfvoorzienende economie. Dat is de hoofdmoot achter Trumps beleid."

De hoogleraar spreekt niet over een tijdperk van vrijhandel, maar van 'hyperglobalisering'. Zo verloren veel Amerikanen hun baan door concurrentie uit het buitenland. Ook bijvoorbeeld de auto-industrie kreeg daardoor een klap: "In Amerika kom je vooral goedkope Aziatische auto’s tegen. De Amerikaanse auto-industrie is weggevaagd. Dat doet Amerikanen pijn."

Oneerlijke concurrentie

Trump heeft een punt als hij zegt dat de markt allang verstoord is, vindt Steven Brakman, hoogleraar internationale economie. Hij wijst erop dat de concurrentie uit het buitenland oneerlijk is: "Chinezen geven veel staatssubsidie, waardoor die producten goedkoop zijn. Een hoop Amerikaanse bedrijven konden die concurrentieslag niet aan."

Fabrieken gingen failliet, mensen verloren hun baan en konden moeilijk of niet een nieuwe baan vinden, zegt Brakman. "Dat is de achterban van Trump. Hij heeft een punt als hij zegt: die concurrentie moet eerlijk, dat is niet gebeurd. Een hoop mensen hebben daar last van gehad en hebben het echt moeilijk."

Een les voor economen

Voor internationale economen is dat een les geweest, zegt Brakman. "We zijn er altijd vrij makkelijk overheen gestapt dat die mensen hun baan verliezen door concurrentie uit het buitenland. We dachten dat mensen wel weer een baan zouden vinden, maar dat blijkt in de praktijk veel lastiger."

Toch uit zich dit niet in opvallend hoge werkloosheidcijfers in het land. Dat komt omdat er hele grote regionale verschillen zijn, zegt Engelen. "Kijk bijvoorbeeld naar de Midwest. Daar zat veel staalindustrie, maar veel van die industriële activiteiten zijn verdwenen naar Zuidoost-Azië. Maar mensen hebben daar hun leven en sociale netwerken. Zij verkassen niet zomaar en hebben steeds slechtere vooruitzichten. Daar zit veel onvrede en ongenoegen."

Trump herstelt orde

Engelen wijst erop dat 50 procent van de internationale handel plaatsvindt binnen ingewikkelde waardeketens. Zo kan een Volkswagen wel in Duitsland in elkaar gezet worden, maar de onderdelen kunnen overal vandaan komen. "Die ketens zijn opgezet met als enig oogmerk: aandeelhouderswaarde maximalisatie en kosten minimalisering. Dus je gaat zitten op de plek waar arbeid goedkoop is, waar je geen winstbelasting hoeft te betalen of waar ecologische richtlijnen zo ruim mogelijk zijn."

Die hyperglobalisering heeft ertoe geleid dat we geconfronteerd worden met enorme economische ongelijkheden, zegt Engelen. "Degene die de waardeketens beheren, zijn schatrijk geworden de afgelopen 40 jaar. De werknemers zagen hun inkomen stagneren of werden werkloos. Trump herstelt die orde, daarom vind ik het interessant wat hij probeert te gaan doen."