‘Ik hoopte op een selfie met een overledene’

“Ik had stiekem gehoopt op een selfie met een overledene, maar die hebben we tot nu toe nog niet mogen ontvangen,” zegt Guus Sluiter, hij is directeur van het Uitvaartmuseum in Amsterdam. Sinds de opening in 2007 wil hij de dood, in al zijn facetten, bespreekbaar maken.

Eerder organiseerde het museum al de tentoonstelling The Last Image. Te zien waren foto’s van Syrische activisten die een foto met hun mobieltje maakten op het moment dat ze gedood werden. Ook werden er selfies getoond van nietsvermoedende mensen die even later de dood vonden. Het museum bracht een eerbetoon aan de lijkwagen: driehonderd foto’s waren er te zien van de lijkwagen door de jaren heen. En vorig jaar was er een tentoonstelling over zelfmoord.

Funeral selfie

Nu dus de vraag of Nederlanders hun post mortem foto’s wilden opsturen. Een taboe? Sluiter denkt van wel: “In Azië is het veel normaler om foto’s van overledenen te delen met anderen. Daar belanden de foto’s zelfs op Facebook. En ook de funeral selfie - Google maar eens- is een bekend fenomeen. Maar in veel landen zijn het niet de foto’s die in het familiealbum belanden.” Toch ziet hij door de smartphone dat het steeds normaler wordt om ook tijdens een uitvaart - en soms van de overledene zelf een foto te maken.

In de hal van het museum hangen de toegestuurde - of zelf meegebrachte foto’s- uit deze tijd. Soms werden de toegestuurde foto’s begeleid door een brief: “Een man schreef ons dat zijn broer het maar raar vond dat hij een foto van hun overleden vader had genomen. Hij was blij met de oproep van het museum, hierdoor wist hij dat hij geen uitzondering is.”

Waarom mensen foto’s van doden maken is volgens de museumdirecteur niet in één zin te zeggen. Sluiter: “We wilden begrip voor het onderwerp kweken, je moet het niet veroordelen.” Vaak maakt het deel uit van de rouwverwerking. Andere mensen zien het als een eerbetoon aan de overledene, en de muur in het museum als een gedenkteken.

Kunstenaars en de dood

Voor de tentoonstelling Post Mortem vond Sluiter verzamelaar Paul Frecker bereid om zijn collectie met negentiende eeuwse post mortem foto’s te delen. Te zien op de foto’s zijn vooral jong gestorven en doodgeboren kinderen. Sluiter: “Tweederde van de foto’s uit de collectie bevat een kindje. Van uitvaart-fotografen heb ik begrepen dat in deze tijd nog steeds overleden kinderen vaak op de foto worden gezet. Het is soms de enige foto, het is een herinnering aan dat het kindje er echt is geweest.”

Foto: Uit de collectie van Paul Frecker

De tentoonstelling met de negentiende-eeuwse foto’s is inmiddels afgelopen. Maar het thema is nog niet afgesloten. Naar aanleiding de collectie foto’s vroeg Sluiter een drietal jonge kunstenaars van het Sandberg Instituut in Amsterdam om te reageren op het onderwerp. Sluiter: “Er is nu een videowerk te zien, geïnspireerd op de oude foto’s. En een ander heeft bannieren gemaakt met symbolen die met de dood te maken hebben.” Hij vervolgt: “Veel kunstenaars hebben de dood als onderwerp. Wij willen als museum niet alleen historisch iets met het onderwerp doen, maar verbanden zoeken naar nu. We willen op zoek naar waar het schuurt, en mensen zo laten nadenken over het leven.”

Vannacht was Guus Sluiter vier uur lang te gast in het programma Nachtkijkers, luister het hier terug.