Is de term ‘bersiap’ racistisch?

“Ik denk dat er veel meer bij gewonnen is als je die term blijft gebruiken, maar hem wel laat meegroeien met onze tijd.”, vertelt historicus en voormalig Andere Tijden-presentator Hans Goedkoop in NOS Met het Oog op Morgen. Er zijn verschillende boze reacties gekomen over het feit dat bersiap niet meer gebruikt zal worden in de tentoonstelling. Goedkoop kan beide kanten begrijpen, maar ziet liever een gesprek over het woord en de tijd waarin deze gebruikt werd. “Die term betekent nu al niet meer wat hij in de jaren zeventig betekende. De Tweede Wereldoorlog betekent ook niet meer wat hij in 1945 betekende.”

Bersiap

Het woord zelf betekent ‘wees paraat’ in het Indonesisch. “Het is een term uit de maanden na de Japanse capitulatie in Indonesië.” Toen Japan uit het land vertrok vielen alle vormen van gezag weg. “Het was de ideale kans voor onafhankelijkheid en zelf de macht te grijpen.” Deze situatie leidde tot veel geweld tegen de koloniale macht in Indonesië. Bersiap werd een strijdkreet voor onafhankelijkheidsstrijders en in Nederland een symbool. “Het is in Nederland de term geworden voor het geweld dat tegen, vooral, Nederlands werd gebruikt”, legt Goedkoop uit.

Racistisch

Bonnie Triyana, een van de onderzoekers die mee heeft gewerkt aan de tentoonstelling, vindt dat het woord een ‘sterk racistische lading’ heeft. Volgens Goedkoop heeft de onderzoeker twee verschillende redenen daarvoor. “Ten eerste lijkt het te gaan om Indonesiërs die zich tegen witte en Indische Nederlanders keren. Dat is dus etnisch geweld”, legt Goedkoop uit. Ten tweede zouden de Indonesiërs met de term als wilden worden neergezet. “Dat zou een racistisch beeld zijn. Die jongens zouden primitief en onbeschaafd zijn. In dat beeld waren het een soort inboorlingen. Hij noemt dat rassenhaat.”

Hij kan zien wat Triyana probeert te zeggen over het woord, maar zegt dat het een verouderd beeld is. “We weten nu dat het geweld zich ook richtte tot Indonesiërs zelf. Dat beeld is in Nederland eigenlijk al bijgesteld. Om het nou als racistisch beeld te zien, is een beetje verouderd.” Daarnaast denkt Goedkoop dat het beeld van de jongeren niet per se met racisme te maken heeft. “Bonnie Tiryana erkent zelf dat het geweld vaak kwam van jongeren die ongeregeld, lokaal en radicaal geweld gebruikten. Indonesische leiders van die tijd kregen het geweld ook niet meer in de hand.”

Gesprek

Het is, volgens Goedkoop, een moeilijk gespreksonderwerp. “Het is een ingewikkeld begin wanneer je de ander racisme aanwrijft. Je doet termen in de ban en zegt: ik ga jou iets afnemen en dat mag je niet meer gebruiken.” De oud-presentator ziet dan ook gelijk boze reacties. Het is volgens hem veel waardevoller om te bespreken wat er in die tijd allemaal plaatsvond. “Het is misschien ingewikkelder dan het beeld van ons of die van Indonesiërs. Het zou zo mooi zijn als we elkaar daarin zouden kunnen vinden en dan de nuances opzoeken. Daarna kunnen we kijken naar de gevoeligheden van de ander.”