Museumdirecteur Ann Demeester: 'Mag je een collectie aannemen van iemand die zijn geld verdiende met leed?'

In Zwitserland is er een grote discussie gaande over de kunstcollectie van wapenfabrikant Emil Bührle (1890-1956). De Tweede Wereldoorlog maakte van hem de rijkste man van Zwitserland. Hoewel hijzelf geen partijlid was, voorzag hij de nazi’s van wapens. Bührle was echter ook een belangrijk kunstmecenas en verzamelaar. Hij financierde destijds de uitbreiding van Kunsthaus Zürich, en een groot deel van zijn collectie --waaronder meesterwerken van Renoir, Van Gogh en Cézanne-- beslaat bijna een hele etage van het museum. Volgens Demeester kun je niet verdonkeremanen dat er een pijnlijke geschiedenis aan kleeft: “Die collectie an sich is oogverblindend, maar het geld is in wezen gecontamineerd, want het is verdiend aan het leed van anderen.”

Roofkunst

Bührle is niet enkel omstreden vanwege wapenhandel, ook wordt beweerd dat een deel van zijn collectie uit roofkunst bestaat. Dat is wat Demeester betreft een kleine discussie. Niet omdat ze roofkunst geen belangrijk thema vindt, maar omdat een groot deel van de roofkunst al is teruggegeven en het in bepaalde gevallen een tik complexer ligt. Zoals bijvoorbeeld bij het beroemde Renoir schilderij Portret van Mademoiselle Irène Caen d’Anvers, dat door Göring werd geroofd, maar na restitutie door Caen D’anvers zelf aan Bührle werd verkocht.

Van wie mag je geld aannemen?

De vraag is wat haar betreft nog veel groter: “Mag je een collectie aannemen van iemand die zijn geld verdiende met leed? Mag je de kunst en het geld van die man accepteren in een instituut dat een publieke functie heeft?”

Een soortgelijke discussie wordt ook gevoerd bij kunstinstellingen die gesponsord worden door de fossiele industrie. Maar het heeft weinig zin om alle kunst die met fout geld is verkregen in de ban te doen: “Dan heb je nog een handjevol en kun je er een poppenhuis mee vullen, bij wijze van spreken.”

“Als je dat principe toepast onttrek je veel kunst aan de openbaarheid”. En dat kunst publiekelijk toegankelijk is, is wat haar betreft cruciaal. Zelf groeide Demeester niet geprivilegieerd op en haar liefde voor kunst ontwikkelde ze via school en de mensen die ze toevallig tegenkwam.

Geschiedenis ontvouwt zich in onze handen

Volgens Demeester moeten we de pijnlijke geschiedenis niet wegstoppen en kan de kunst juist een aanleiding zijn om over grote maatschappelijke thema’s te spreken. In het Kunsthaus Zürich hangt de Bührle Sammlung naast de collectie fauvisten van Werner Merzbacher (1928) “Hij is een hoogbejaarde Joodse man, die als kind naar Zwitserland is gevlucht. Zelf zegt hij dat zijn collectie een antidotum is tegenover de donkerte van de oorlog. Hij wou met kunst licht en vrolijkheid in zijn bestaan brengen. Op de vraag of hij het erg vond dat zijn collectie naast die van Bührle hangt, antwoordt hij nee, want beide collecties vertellen het verhaal van de oorlog en de kunst.’