De traumatische jeugdjaren van strafpleiter Max Moszkowicz sr.

Op 21 september 1942 worden 713 gevangenen van Kamp Westerbork naar Auschwitz vervoerd. Doordat hij was aangesteld als Sanitäter (paramedicus) overleefde de 15-jarige joodse Max Moszkowicz als enige dit transport. Haenen: "Zo jong als hij was, stond hij op het goede moment vooraan."

Traumatische vlucht uit Duitsland

Marcel Haenen en zijn vriendin Claire Weeda doken diep in de archieven en bezochten verschillende locaties in Polen en Duitsland. Zo reconstrueerden zij het traumatische verleden van de jonge Moszkowicz, een kind van Poolse joden die in 1922 hun land ontvluchtten om te ontsnappen aan de pogroms. Toen in 1933 Hitler aan de macht kwam in Duitsland, sloeg de familie opnieuw op de vlucht. "Terwijl zijn vader in de gevangenis zit, moet hij met zijn moeder gaan lopen, met zijn zusje van drie jaar op de rug."

Moszkowicz zelf was te getraumatiseerd om over de gebeurtenissen te praten. "Hij heeft op enkele anekdotes na nooit substantieel verteld over wat hem is overkomen." De reconstructie was mogelijk aan de hand van gedetailleerde verklaringen van anderen die de oorlog overleefden. "Dan zie je het decor waarin Moszkowicz verkeerde."

'Ik ben Max Raab en ik ben een protestant'

Moszkowicz zat samen met zijn vader Abraham tweeënhalf jaar in Auschwitz. Toen in januari 1945 de Russen oprukten naar het westen, werd het kamp halsoverkop ontruimd en werden de 60.000 gevangen gedwongen naar het westen te lopen. Max en zijn vader kwamen na een week vol verschrikkelijke ontberingen aan in Mauthausen. Door de duizenden nieuwe gevangenen die in dat kamp aankwamen, was het er één grote chaos. Haenen: "Moszkowicz heeft toen gezegd: 'Ik ben Max Raab en ik ben een protestant. Ik zit hier vast omdat ik een Schutzhaft Häftling (politiek vluchteling) ben.'" Mede hierdoor wist hij 954 dagen lang zijn leven te redden.

Strafpleiter van Champions League niveau

Nederland leerde Moszkowicz kennen in de jaren '90, tijdens het proces rond Johan V., alias De Hakkelaar. Daar stond hij tegenover Fred Teeven, de officier van justitie die erg onder de indruk was van Moszkowicz. "Hij was een scherpzinnig jurist, een hele goede pleiter. Iemand die tot de Champions League van de advocatuur behoorde als het ging om pleiten. Misschien wel de beste strafpleiter die Nederland kende in de 90-er jaren. Iemand die ook de rechtbank en het Openbaar Ministerie voor zich kon innemen. Hij had een manier van communiceren waar je soms slecht weerstand aan kon bieden. Dat was zeker voor het Openbaar Ministerie heel lastig in die tijd."

Moszkowicz werd door Teeven erg hard aangepakt. Hij vond de manier waarop Teeven en het Openbaar Ministerie hem aanpakten respectloos en was daar niet van gediend. "Dat is eigenlijk de enige rimpeling geweest in de vijver tijdens dat hele proces." Daarna kwam het weer goed tussen de twee, zelfs zo goed dat ze elkaar konden vinden in hun gezamenlijke hobby: de judo. Ook voerde Teeven gesprekken over een mogelijke functie binnen de maatschap van Moszkowicz.

Slechte mensen bestaan niet

Moszkowicz was mening dat echt slechte mensen niet bestaan. Verdachten mocht je wel berechten en straffen, maar gevangenissen waren uit den boze. Haenen: "Hij was er ten diepste van overtuigd dat echt slechte mensen niet bestaan. Mensen kunnen misse daden plegen, maar als je je dan verdiept in de persoonlijke omstandigheden van een verdachte, dan ontdek je altijd zulke diep-tragische omstandigheden die verklaren waarom iemand tot die misdaad is gekomen, dat je daar begrip voor hebt. En dat had hij."

Toch was er volgens Teeven één type misdadigers dat Moszkowicz niet wilde verdedigen: oorlogsmisdadigers. "Niet omdat hij die mensen intrinsiek slecht vond", aldus Haenen, "maar omdat hij emotioneel zo betrokken was dat hij vond dat hij die niet kon verdedigen."