Robbert Dijkgraaf: 'Als minister moet je in de minst comfortabele positie zitten'

Dijkgraaf staat bekend als de politicus die als enige altijd lijkt te lachen. Maar ook deze goedlachse minister ervaarde de politiek niet altijd als comfortabel. "Het is ook een steekspel, dat ga ik niet missen", zegt hij. "Maar je móét als politicus ook in de minst comfortabele positie zitten. Buiten je comfortzone treden is de lastigste opdracht die wij als mens hebben. Maar je moet de maatschappelijke krachten voelen in de samenleving en er contact mee maken. Je ziet bijvoorbeeld hoe grote groepen in de samenleving niet gehoord worden, terwijl ze er wél zijn."

Dijkgraaf ziet bijvoorbeeld hoe vrouwen in de geschiedenis constant aan de kant zijn gezet. Ook vindt hij dat er niet genoeg over het slavernijverleden verteld wordt. "Er zijn zoveel delen van onze geschiedenis die we niet kennen", vertelt hij. "We moeten daarom oog hebben voor elkaars verhalen. Ik vond dat het mijn opdracht was om iedereen een gelijkwaardige mogelijkheid te bieden. Ik ben ook de minister van emancipatie."

Einstein als moreel kompas

Of het nu gaat om literatuur, politiek of wetenschap, de politicus kan overal in opgaan. Dijkgraaf: "Op de middelbare school was ik een leerling die alles honderd procent serieus nam. Ik haalde bijna overal tienen voor." Het is dan ook niet verrassend dat Dijkgraaf cum laude promoveerde tot professor in de theoretische natuurkunde. De snaartheorie, kwantumgravitatie en deeltjesfysica zijn slechts een kleine greep uit zijn onderzoeksveld. "Maar ik merk dat we in het onderzoek vastzitten in onze eigen denkbeelden", aldus Dijkgraaf.

De Duitse wetenschapper Albert Einstein is zijn grote voorbeeld. Dijkgraaf: "Pas als je je denkbeelden kan loslaten, komt er nieuw inzicht. Dat is iets wat Einstein als geen ander kon. Einstein was heel bijzonder, omdat hij eigenlijk heel gewone vragen stelde. Ook zijn al zijn formules de perfecte metaforen."

Zelf gebruikt Dijkgraaf net als Einstein vaak metaforen. Het doen van wetenschappelijk onderzoek vergelijkt hij bijvoorbeeld met een rolletje plakband. "Je moet eerst eindeloos krabben om het begin te vinden. Als je eenmaal het begin hebt gevonden dan kun je hem afrollen. En dan komt er meer en meer."

Nu het echt bijna tijd is om afscheid te nemen, blikt Dijkgraaf terug op zijn politieke loopbaan. "Wat ik geleerd heb in de politiek is hoe de samenleving en de wetenschap steeds meer met elkaar verweven raakt”, vertelt hij.

"Het is fout om de wetenschap aan de ene kant te zetten en de samenleving én mens aan de andere kant. Ik heb geleerd als politicus dat we de wetenschap minder en minder los kunnen zien van de morele kwesties die wij ook als mens hebben. Wat ik echt ga missen aan de politiek is dat het leven als minister, vooral als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, écht betekenisvol is."

Een laatste les die Dijkgraaf de luisteraar wil meegeven: "In mijn beleving is de kortste weg naar je bestemming vaak een kronkelpad. Als wiskundige zou ik zeggen dat de kortste weg tussen A en B een rechte lijn is, maar in het echte leven weet je niet welke bestemming B is."