Voor het eerst in het Rijksmuseum: een tentoonstelling over slavernij

Slavernij, een onlosmakelijk onderdeel van onze geschiedenis. Een geschiedenis die minder ver achter ons ligt dan we denken: vier of vijf generaties terug in de tijd en je komt bij slaafgemaakten en slaveneigenaren.

De keerzijde van de medaille

"Het Rijksmuseum heeft een overweldigend mooie collectie kunst, maar ook een eenzijdige collectie", legt Valika uit. "Het gaat heel erg kunst en objecten die verzameld zijn door mensen die welvarend waren; pracht en praal. Vanaf de Middeleeuwen opgebouwd, maar ook vanaf de 16e, 17e en 18e eeuw en dat is de koloniale periode. Dat zijn eeuwen van objecten die behalve pracht en praal ook vaak een lastigere connotatie hebben. Die hebben een link met het geld dat verdiend is door de koloniale hiërarchie en die dus ook alles te maken hebben met slavernij."

Deze lenen zich over het algemeen vooral voor het belichten van het verhaal van de bezitters. "Schilderijen van plantages bijvoorbeeld. Daarop zie je plek waarop de rijkdom verdiend werd, maar meestal zie je daarop niets van de keerzijde van de medaille: de slaafgemaakten. Het is belangrijk om het verhaal van de mens te vertellen, dus ook de mens achter de slaafgemaakten."

Dus moesten ze op zoek naar andere objecten, onder andere door bruikleen. Zoals een boei en brandmerk, die aandacht vragen voor werken onder dwang en geweld. "En we zijn gedoken in de orale geschiedenis: de verhalen. Ik vind het een rechtstreekse lijn van de beleving van de mensen toen. Wat ging er werkelijk in die mensen hun hoofd om?"

Roofkunst

'Kunst die geroofd is uit de voormalige koloniën van Nederland moet onvoorwaardelijk worden teruggegeven als het land van herkomst daarom vraagt', was de conclusie van Commissie Koloniale Collecties over roofkunst, waar Valika onderdeel van uit maakte.

"Het gaat niet alleen om het roven op zich", licht Valika toe. "Het gaat om de hiërarchische relatie van toen: hoe bezit in Nederland terecht is gekomen en wat voor waarde dat voor die herkomstlanden tot nu toe kan hebben. Daar moeten we het gesprek over aangaan."

Het advies benadrukt dat voorzichtigheid geboden is: neem de tijd en werk zorgvuldig. "Je kunt iets maar één keer teruggeven. Dus je moet het wel aan de juiste eigenaar teruggeven. In Nederland is het meeste staatseigendom. Als commissie hebben wij gezegd: de staat moet het teruggeven aan de staat van het herkomstland."

'Het gaat om de dialoog'

"Je ziet de publieke opinie zich ermee bemoeit. Er gaat echt wat in gang gezet worden. Er moeten twee paden worden bewandeld: aan de ene kant moet de overheid zorgen dat het beleid zodanig is dat het kan, en ondertussen gaan musea door met het doen van gedegen onderzoek, zodat we meer weten over de objecten. Het gaat om de dialoog: om samen te kijken naar wat gedeeld erfgoed is."

De tentoonstelling Slavernij is vanwege corona verplaatst en zal van 12 februari tot 30 mei 2021 te zien zijn.

Kunststof Radio

Het cultuur- en mediaprogramma van NTR van maandag tot en met donderdag te horen tussen 19.30 en 20.30 uur op NPO Radio 1 of op elk moment terug te luisteren als podcast. Volg Kunststof op Twitter, Facebook en Instagram.