Oude en nieuwe ongelijkheid: 'De dommies blijven achter in de provincie'

Vuyk ontving voor zijn boek de Socrateswisselbeker, de prijs voor het meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende Nederlandstalige filosofieboek. Volgens Vuyk praten we niet graag over verschillen in intelligentie omdat het iets is waar we niet veel aan kunnen doen. "Hier stuit je op grenzen van je mogelijkheden."

Het failliet van het verheffingsideaal

Volgens het sociaaldemocratische verheffingsideaal zou toegang tot goed onderwijs ervoor zorgen dat mensen vanzelf langs de maatschappelijke ladder omhoog zouden klimmen. Toen na de Tweede Wereldoorlog de hbs en universiteit werden opengesteld voor kinderen uit arbeidsgezinnen, konden veel meer mensen hun talenten ontwikkelen. Dat was volgens Vuyk goed voor de maatschappij als geheel, maar het verheffingsideaal stuit op zijn grenzen doordat niet iedereen even intelligent is.

Braindrain uit de arbeidersklasse

De instroom van arbeiderskinderen in het hoger onderwijs leidde tot een 'braindrain' in de lagere milieus. Door de studerende kinderen werden die volgens Vuyk een stuk minder divers. "Honderd jaar geleden had je overal in de samenleving – in de fabrieken en de mijnen – slimme mensen." Ook ontstond er een kloof tussen kinderen die hoog opgeleid waren en hun ouders die achterbleven. Vuyk: "Ik denk aan mijn eigen ouders. Natuurlijk waren die hartstikke blij dat hun kind op het gymnasium en de universiteit kwam, maar tegelijkertijd was er cultureel wel een verschil. Ik kwam in heel andere werelden terecht waar mijn ouders niks van wisten, die hadden geen idee wat ik eigenlijk aan het doen was in Amsterdam."

Verlies van gemeenschapsgevoel

Door deze ontwikkelingen is volgens Vuyk veel gemeenschapsgevoel verloren gegaan. "Hele gemeenschappen zijn hun talentvolle kinderen kwijtgeraakt. Die zijn in de stad gaan wonen. Ouders bleven achter en hadden niet meer een kind om de hoek waarmee ze konden sparren als ze problemen hadden. Dat heeft veel onbehagen veroorzaakt."

De opkomst van de PVV

De aanhoudende focus op opleiding en intelligentie heeft tot gevolg dat lager opgeleiden meer en meer aan de rand van de maatschappij komen te staan. Zij hebben moeite zichzelf staande te houden en hebben ook geen mensen meer in hun omgeving om ze te helpen. "Vroeger kon je naar je buurvrouw lopen, of je vader, of je broer, die hielpen je dan wel verder. Tegenwoordig zitten ze in een omgeving met mensen die zelf ook niet zo goed met dat soort problemen kunnen omgaan." Volgens Vuyk ligt hier ook een verklaring voor de ontevredenheid onder grote groepen mensen in onze maatschappij en de opkomst van rechts-populistische bewegingen als de PVV.

De trek naar de stad

Een ander gevolg van deze maatschappelijke ontwikkelingen is dat hoogopgeleiden naar de stad trekken, waardoor daar een monocultuur dreigt te ontstaan. "Dus de dommies blijven achter in de provincie?", vraagt presentator Peter de Bie. "Ja zo is het, dat zien we overal", aldus Vuyk. "We zijn mensen op intellectueel talent gaan selecteren en die zijn in verschillende lagen van de samenleving terechtgekomen. Tussen die lagen zit niet zoveel contact meer. Het is een onwenselijke situatie."

Kinderen niet te vroeg selecteren

Oplossingen ziet Vuyk ook: "We moeten bevorderen dat mensen met verschillende talenten meer met elkaar te maken krijgen. Je moet kinderen niet te vroeg selecteren. Hou ze bij elkaar. Laat ze merken dat je met verschillende talenten kunt samenleven." Als een kind nu geen havo-advies krijgt, dan staat de hele wereld in brand. Veel belangrijker is dat mensen die niet dat havo-advies krijgen, een vmbo-leerling, dat die goed opgeleid worden."