Met een biografie over Anil Ramdas is Karin Amatmoekrim genomineerd voor de Brusseprijs

Amatmoekrim heeft Ramdas twee keer in haar leven ontmoet. Het maakte een grote indruk op haar, zo schrijft ze in de inleiding van de biografie 'In wat voor land leef ik?'. De eerste keer interviewde Ramdas haar voor een programma dat hij presenteerde. "Na afloop dronken we iets aan de bar. Het was 2010 en de peilingen voor de verkiezingen wezen al uit dat de PVV ontzettend populair zou worden. Daar hadden we het over, we voelden allebei dat er iets zinderde in de maatschappij", vertelt Amatmoekrim in NOS Met het Oog op Morgen.

Ramdas vroeg haar wat ze zou doen als Geert Wilders de machtigste man van Nederland wordt. "Ik zei: dan emigreer ik. Hij schrok daarvan en zei: je bent toch een schrijver? Het is toch je rol om, als je ergens niet mee eens bent, daar woorden aan te geven? Zo had ik nooit over de aard en functie van literatuur gedacht." Amatmoekrim heeft lang nagedacht over een antwoord op zijn vraag, maar heeft het nooit aan hem kunnen geven voor zijn dood. Met het boek geeft ze antwoord op zijn vraag.

Dezelfde vraagstukken

De uitgever van Amatmoekrim, Maj Spijkers, suggereerde om een biografie te schrijven over Anil Ramdas. Ze liep tegen dezelfde vraagstukken aan als de presentator. "Wat is de positie van een schrijver van kleur, een postkoloniale denker, in de westerse wereld? Die is aanzienlijk anders dan twintig jaar geleden. Wat mag je zeggen, hoe wordt het geïnterpreteerd, hoe wordt het ontvangen? Dat kan ik niet vanuit mijn eigen werk en positie zeggen, daar heb ik geen afstand van."

Spijkers wees Amatmoekrim op Ramdas. "Toen besefte ik: alles zit in Anil. Ik heb hem als lens gebruikt om iets over de ontwikkeling van Nederland van de laatste paar decennia te zeggen."

De boodschap van Ramdas

Tijdens de beginjaren van Ramdas was hij een kind van het 'als je maar hard genoeg werkt' ideaal, vertelt Amatmoekrim. "Maar ook als een Surinamer, opgeleid in Suriname, met het idee dat in het westen de ware beschaving schuilt. Daar zit dat optimisme van Ramdas in."

Ramdas was kritisch op Suriname. Volgens Amatmoekrim stamt dat ook af van zijn beeld over het westen. "In dat idee over de westerse beschaving is gesloten dat je kritisch op jezelf bent. Het westen heeft in principe een zelfkritiek ingebouwd. Anil was ervan overtuigd dat, omdat ze zo kritisch waren in het westen, ze zoveel verder waren in vrouwenrechten, homorechten, noem maar op."

Kritisch op het westen

"Het moment dat Anil kritisch begon te worden op het westen, van waar is de zelfkritiek van het westen nu het onderbuikgevoel van het populisme ineens op begint te borrelen?", zegt Amatmoekrim.

Op een gegeven moment uitte Ramdas zijn kritiek in een stuk op een onbekende site. Daar noemde hij de PVV en PVV-stemmers 'white trash' en tokkies. Daar kwamen veel reacties op. "Dat was in een tijd waarin mensen over Marokkanen schreven als: islamitisch tuig die onze blonde onschuldige maagden bedreigen. Het moment dat Anil dat soort taal gaat bezigen, maar dan over witte mensen, wordt het niet gewaardeerd."

Amatmoekrim heeft de reacties op het stuk van Ramdas geanalyseerd. "Als je de kern van die comments gaat, komt het er uiteindelijk op neer: als jij dit vindt, ga dan gewoon lekker terug naar waar je vandaan komt. Waar het op neerkomt, is dat jij als immigrant of kleurling niet in de positie bent om het westen te bekritiseren. Dat vind ik een interessant gegeven", legt ze uit. "Dat er toch zo wordt gekeken naar delen van de samenleving. Wat dus betekent dat wij als samenleving geen eenheid vormen; zelfkritiek houdt op bij afkomst of kleur."

Bijdrage aan het culturele debat

Zijn leven eindigde in depressie, alcoholisme en uiteindelijk zelfmoord. "Hoe iemand zijn leven eindigt of hoe iemand zich gedraagt buiten zijn tekst om, is eigenlijk niet relevant", zegt Amatmoekrim. "Als je puur naar de kwaliteit van zijn teksten kijkt, dan kan iedereen concluderen dat hij van een eenzaam niveau is binnen het essayistische in de Nederlandse literatuur."