'Het eiland van Anna' is het NPO Radio 1 Non-Fictie Boek van april

"Waar begint het verleden? Daar zitten we dan aan de tijdelijke schrijftafel van Eva Vriend, vanuit de lichtwachterswoning kijken we recht de geschiedenis in. We hebben uitzicht op Schokland, maar het eiland van de Schokkers in de Zuiderzee bestaat niet meer. Het eiland met zijn drassige grond, het eiland van de familie Diender, het eiland van Anna.

Ooit moesten alle Schokkers deze bijzondere plek verlaten, te veel armoede, te veel overstromingen, er werd over het lot van de Schokkers beslist. We zien de realiteit van toen langzaam op het papier tot leven komen, alsof alles wat achter ons ligt nog staat te gebeuren. Vriend raakt ons geen moment uit het oog, ieder woord lijken we samen met haar op te tekenen."

Onmogelijk dilemma

"De verhalen van de lange fiere maar bescheiden Anna maken ons nieuwsgierig. Wie waren de Schokkers? Waren zij de vluchtelingen van toen? Het is bijzonder hoe we langzaam worden meegezogen in het onmogelijke dilemma van meer dan 100 jaar geleden, een dilemma dat veel weg heeft van de vluchtelingenproblematiek waar we vandaag de dag mee worstelen.

We leren dat we pas in de negentiende eeuw onze identiteit zijn gaan verbinden aan herkomst, aan onze geboortegrond. De plek waar je vandaan komt was daarvoor nauwelijks belangrijk. We zien ineens veel meer plaatsen dan alleen het geboorteregister om onze identiteit aan op te hangen. Eenmaal halverwege het boek ruiken we de teer, de vis, het boomschors waar de visnetten mee werden ingesmeerd tegen het harde zout van het zeewater. We voelen de gure wind en we horen het klotsen van de Zuiderzee, nog door geen afsluiting geremd, vrij van het vaste land, vrij van de bemoeizucht van buiten."

"Maar het verhaal begint juist daar waar de onverschilligheid ophoudt, het moment dat de Schokkers ineens van hun eiland werden beroofd en tot een last werden gemaakt van de staat. Dachten de Schokkers verder dan de randen van het begrensde stukje land, toen er nog geen vuiltje aan de lucht was, de toekomst nog precies zo leek te worden als het verleden?"

Veilige vluchthaven

"Het verhaal van de Schokkers voelt voor de lezer steeds meer als een veilige vluchthaven, een ankerplaats. Precies zoals Vriend de gemeenschap van de Schokkers omschrijft, bijna als een familie die we nooit hebben gekend. Schokland wordt een eiland in onze gedachten waar we steeds beter de weg kunnen vinden. We hoeven onze ogen niet eens meer te sluiten om de beelden van toen op te roepen, ze vermengen zich moeiteloos met de blik van nu.

We rennen samen met Vriend achter een langzaam verdwijnende herinnering. De tijd gaat met de restanten van de Schokkers aan de haal. We smachten naar het hele verhaal, want de Schokkers hebben we inmiddels in ons hart gesloten. Alsof het eiland ergens nog bestaat, een plek waar de Schokkers nog altijd tot laat feest vieren, waar de mannen met hartstocht vissen, de vrouwen de netten op zolder laten drogen en waar wordt gezongen, veel wordt gezongen. In het boek van Eva Vriend is het alsof het eiland van Anna nooit helemaal is verdwenen."

Eervolle vermelding

Elke maand kiest Emma Louise Diest ook een eervolle vermelding. Deze maand is die voor Sleutelscènes van Maarten en Billie Slagboom. Diest: "In dit boek worden onze stappen in gedachten begeleid door de muziek en de stemmen die in het levende decor liggen besloten. De omgeving maakt de film, maar het gekke is, de film maakt nu ook de omgeving. Deze bijzondere wisselwerking krijgt in dit werk van Billie en Maarten haar vorm. We worden heen en weer geslingerd, tussen onze verbeelding en de realiteit, met als leidraad deze tocht van vader en dochter, die na ieder hoofdstuk meer lijkt te veranderen in een film op zich. Onbewust maken we de reis van het idee naar het doek en terug."

"Bij de laatste bladzijde aangekomen veranderen de bank waarop we zitten, de kamer waar we in verblijven, de vele ogenschijnlijk onbelangrijke plekken die we dagelijks bezoeken, stuk voor stuk in mogelijke decors voor onze eigen film. Een film die we zelf mogen maken en waarvan de avonturen van Maarten en Billie een mooi begin vormen."