Maak van terroristen geen celebrities

Vanavond waren journalist Arnout Jaspers en Teun van Dongen, respectievelijk veiligheidsdeskundige en auteur van het onlangs verschenen boek Radicalisering ontrafeld, te gast in het NPO Radio1-programma Dit is de Dag. Ze spraken over de berichtgeving door de media na terroristische aanslagen, en wanneer het woord terrorisme überhaupt gebruikt moet worden.

Copycats

Jaspers ziet het liefst een flinke daling in de berichtgeving. De journalist gelooft zelfs dat het mediacircus een negatieve invloed kan hebben. “Het idee erachter is dat het kopieergedrag in de hand werkt”, zei hij. “Hoe meer aandacht je eraan besteedt, hoe meer labiele types zich geroepen voelen om ook zo’n zogenaamde heldendaad te gaan verrichten.”

Het is mogelijk. De inkt van de sympathiserende Facebook-berichten over Londen is nog niet droog of er is vandaag in Antwerpen alweer een aanslag verijdeld. Jaspers: “Het zou goed kunnen dat het iemand is die over de rand geduwd is door die enorme media-aandacht voor wat er in Londen is gebeurd.”

Hysterie

Maar het is een moeilijke kwestie. Het zit in onze aard, en in het geval van aanslagen in het bijzonder, om een boosdoener te willen identificeren en onze woede daarop te richten. Bovendien: heeft het rouwende publiek geen recht op die informatie? Uiteraard, maar Jaspers vindt dat er een tussenweg bestaat: een combinatie tussen professionele berichtgeving en gematigde informatieverstrekking.

“Het zou mooi zijn als er een gedragscode kwam over terughoudendheid in het rapporteren van dit soort gebeurtenissen”, zei de journalist in Dit is de Dag. “De feiten moeten uiteraard niet verzwegen worden, maar je kunt op een heel droge en zakelijke manier over dingen rapporteren, alsof het een groot verkeersongeluk of een natuurramp is. Of je kunt weer helemaal in de terrorisme-modus gaan staan, met allerlei correspondenten en deskundigen die commentaar leveren. Je gaat vijf keer terug naar de correspondent in Londen met: hoe is de stemming daar? En dan is het nog steeds: nou ja, hetzelfde.”

Celebrity-behandeling

Na de schok van een aanslag fixeren de media zich vaak op de dader. Wat weten we van hem? Hoe is hij opgegroeid? Wie waren zijn vrienden? Het specifieke probleem met die berichtgeving is dat de dader een zekere faam verleend wordt. Een moordenaar wordt een enigmatische man, iemand om te analyseren. Foto’s van de dader gaan als een lopend vuurtje: dit is hem, heb jij hem al gezien?

Een zeer controversieel voorbeeld hiervan kwam in 2013, toen het Amerikaanse muziektijdschrift Rolling Stone de dader van de bomaanslagen tijdens de marathon van Boston op een van zijn covers had gezet. De burgemeester van Boston beschuldigde Rolling Stone ervan de dader een celebrity-behandeling te geven. Het werkte overigens wel: ondanks de vele protesten en oproepen tot boycot, verkocht het blad die maand twee keer zoveel nummers als de maand ervoor.

Kennis is macht

Veiligheidsdeskundige Teun van Dongen gelooft ook dat de berichtgeving te ver gaat, maar denkt dat daders doodzwijgen geen optie is. “Ik vind wel dat er bepaalde informatie nodig is voor het publieke en politieke debat over terrorisme”, zei hij in Dit is de Dag.

“Informatie over hoe aanslagen worden uitgevoerd, wat de achtergronden van de daders zijn, wat de politie en inlichtingendiensten van ze wisten is natuurlijk wel belangrijk. Wat mij betreft hoort die informatie wel in de media gedeeld te worden. Ik spreek als analist maar ook als burger. Je wil toch weten hoe die dreiging in elkaar zit, want dan kun je de voorstellingen die worden gedaan om het te bestrijden ook op waarde beoordelen.”

Gewenning

Het gebeurt te vaak. Veel mensen gaf het dodenaantal in Londen een zwartgallig soort opluchting: gelukkig, deze keer waren het er maar vier. Maar volgens Van Dongen zou het kunnen dat de collectieve gewenning aan de aanslagen ook iets positiefs met zich mee brengt: “Het heeft als voordeel dat het intimiderende effect van zo’n aanslag minder wordt en dan wordt het ook voor terroristen minder interessant.”

Laten we het hopen, en laten we ook hopen dat de media leren genuanceerder om te gaan met berichtgeving over de daders. Het zijn geen enigma’s of celebrities, het zijn moordenaars, en die verdienen geen wereldpodium. Voorbeeld: u heeft zojuist een stuk gelezen over terroristen, zonder dat er ook maar één bij name genoemd is.