Zangeres Anat Spiegel mengt genres tot een eigen stijl: 'jazz is doodgegaan in 1969'

“Het gevoel van een wapen in je handen”, zei Spiegel in het NPO Radio 1-programma Kunststof, “je ziet al het leven om je heen en dan krijg je een machine van death in je handen. Dat contrast was voor mij echt eng. Je bent ook heel jong en je voelt je ook te jong voor die verantwoordelijkheid. Ik was achttien, dat is echt een kind.”

'Heartbreaking'

Ondanks haar aversie tegen wapens was ze wel voorbereid op het leven van een soldaat. Behalve het aftellen naar de verplichting – in Israel geldt voor staatsburgers vanaf achttien jaar een militaire dienstplicht – werkte Spiegels vader bij de Sjabak, de Israëlische veiligheidsdienst. Hij heeft dat jarenlang geheim moeten houden, maar toen Spiegel er op haar achttiende achter kwam werd haar wil om het leger in te gaan versterkt:“Het was een beetje een cadeau voor mijn vader, om het leger in te gaan”.

Maar achteraf beschrijft ze haar ervaringen als 'heartbreaking'. Elke vier of vijf maanden moest ze haar wapen gebruiken bij het trainen, en daar wende ze niet aan. Ze heeft uiteindelijk niet hoeven strijden, in haar twee jaar in dienst heeft ze vooral veel administratief werk gedaan. Ze had daarom de avonden en weekenden vrij, die uren gebruikte ze om aan haar echte talent te slijpen: muziek maken.

Die stem

Nu is er jaren later South of Somewhere. Niet haar eerste project maar wel haar eerste soloalbum. “Ik ben er zo aan gewend om met andere mensen te werken en een structuur van andere mensen te krijgen”, zei Spiegel over haar vorige collaboraties. “Bijvoorbeeld als ik een opera of muziektheater schrijf, of wanneer ik met de band werk. Voor South of Somewhere moest ik alleen mijn eigen structuur bouwen.”

In Kunststof speelde ze live twee liedjes waardoor de studio van Desmet tijdelijk niet meer in Amsterdam stond maar een paar kilometers boven de grond zweefde. Spiegels stem is onbetwist de ster van haar muziek. Ze beschikt over een uniek geluid, ze heeft het vibrato van zangeressen als Nina Simone of ANOHNI, maar in de lagere noten zit er een jazz-timbre aan vast die doet denken aan Amy Winehouse of Billie Holliday. Als kind luisterde ze ook veel naar jazz – ze wilde de nieuwe Billie Holliday worden.

Haar bereik is elastisch, ze klimt in rap tempo toonladders op en af met als resultaat dat ze nogal melancholiek klinkt. Ze zou een uitstekende keuze zijn als er ooit een klaaglied op de begrafenis voor jazz gezongen zou moeten worden. Al is ze daar, naar eigen zeggen, te vroeg voor geboren.

De dood van jazz

“Jazz is doodgegaan in 1969”, constateerde ze in Kunststof. “Excuses aan Eric Vloeimans. Maar de combinatie tussen politiek en geluid was in die tijd zo sterk, het was ongelooflijk. Free jazz was echt een politieke beweging. Toen werd het meer blank, en dat zeg ik als een blank persoon. De politieke edge verdween.”

Jazz is echter in goed gezelschap, want volgens Spiegel zijn ook cd’s dood. “Niemand heeft een cd-speler thuis en de computers komen tegenwoordig ook zonder cd-speler”, zei ze. Ze is wel consequent, haar album verschijnt namelijk niet op cd. “Vinyl is terug. De hoes is mooi ontworpen, met artwork van beeldend kunstenaar Noa Giniger. Het is echt een object, het is prachtig.”

Spiegel heeft vier jaar aan South of Somewhere gewerkt, maar er worden maar 250 exemplaren van geperst. Op vinyl zingt ze dus maar voor een beperkt groepje. Ze speelt haar muziek dan ook liever live voor publiek.

Hard en zacht

Ze speelde in Kunststof twee nummers van haar solodebuut: Volume Knob en I’ll be seeing you. De eerste een weemoedige ballad, haar stem gepijnigd met eenzame gitaarklanken eronder. “Echt intiem hè? Zo intiem”, zei de zangeres na afloop van het lied tegen presentator Frénk van der Linden.

I’ll be seeing you daarentegen eindigde in een climax van harde scatzang over een laagje jengelende, overstuurde gitaren. “Een gecontroleerde ontsporing”, noemde Van der Linden dat. Ze kan het dus allebei. Misschien is dat een les die ze in het leger leerde, want een goede soldaat moet ook weten hoe en wanneer je een wapen gebruikt.

Luister hier naar het gesprek met Anat Spiegel in Kunststof.