De First Lady of Song: zangeres Ella Fitzgerald. Hoe heeft zij de jazzwereld beïnvloed?

Vakmanschap gecombineerd met showmanship

Ze was een geweldig zangeres met een onwaarschijnlijk improvisatievermogen, geroemd om de flexibiliteit van haar stem. "De manier waarop zij vakmanschap combineert met showmanship. Ze weet iets heel toegankelijk te brengen, maar wat ze doet is technisch gezien waanzinnig. De combinatie van die twee dingen maakt haar heel interessant en goed", vertelt Loes Rusch. Zij heeft zich als onderzoekscoördinator van de jazzafdeling aan het Conservatorium in Amsterdam verdiept in de muziek van Lady Ella.

Denise Jannah kroop een paar jaar geleden in de huid van Ella in een theatervoorstelling over haar leven. "Ze was heel vrij in haar muziek. Ze vond ook haar vrijheid in de muziek; ze heeft het nodige moeten doorstaan voordat we wereldberoemd werd. Ze was best timide van aard en behoorlijk verlegen. Maar in de muziek kon ze uitbreken en boven zichzelf uitstijgen. Dat bevrijdde haar."

Een moeilijke en arme jeugd

Ella Fitzgerald had een moeilijke en arme jeugd en is het jaar voor haar grote doorbraak zelfs dakloos geweest. Denise: "Haar vader heeft het gezin al vroeg verlaten. Haar moeder stierf toen ze een jaar op vijftien was. Daarna werd het moeilijk. Ze is in een uiteindelijk weeshuis opgenomen, maar daar had ze het heel slecht. De meisjes daar werden mishandeld. Ze is daar op een dag weggelopen en ze hebben een tijdje op straat geleefd."

Ze werd in het najaar van 1934 ontdekt bij een amateurwedstrijd in het Apollo Theater in Harlem, New York. Vervolgens werd ze opgenomen in het Savoy Ballroom-orkest van Chick Webb en begon Fitzgerald naam te maken. Loes: "Ella heeft heel veel geluk gehad met de mensen die ze is tegengekomen. Daardoor heeft ze haar talent kunnen ontplooien."

Marilyn Monroe

"Ze was enorm groot, alleen ze heeft zich dat nooit echt gerealiseerd", legt Denise uit. "Omdat ze zo bescheiden was. Ze was vreselijk bescheiden." Door haar kwaliteit is ze zover gekomen, vult Loes aan. "Je hoort hoe zij de band meetrekt als ze begint te scatten (het zingen van woorden zonder betekenis). Ze dwingt heel duidelijk af welke kant het opgaat. Er zit altijd ontwikkeling in."

Denise: "Haar vriendschap met Marilyn Monroe is ook heel belangrijk geweest. Zij heeft Ella naar de grotere clubs gebracht. Monroe zag de zangeres een keer optreden in een kleine club bij haar om de hoek en was direct onder de indruk van Ella. Het is Marilyn Monroe geweest die haar heeft geholpen aan optredens in grote clubs."

Invloed op de jazz

De zangeres heeft tot op de dag van vandaag invloed op de jazz, ook in Nederland. "Als je jazz wil lezen luisteren, zingen of spelen dan kom je Ella Fitzgerald tegen", stelt Loes. "Ik zie het bij studenten. Zangeressen bijvoorbeeld die op zoek zijn naar anderen manieren om met een band te spelen; waarbij zij niet op de voorgrond staan, maar spelen als onderdeel van de groep. Dan komen ze allemaal uit bij Ella Fitzgerald, omdat zij onderdeel was van de gezelschappen: ze stond er niet voor. Ze was niet een soort medium tussen het publiek en de band erachter. Daarin is zij een groot voorbeeld."

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co.

Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus.

En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap.