Hoe kaas een extreemrechts symbool werd

Wat is nou precies de Nederlandse cultuur of de Nederlandse identiteit? Dat onderzoekt het NL-Lab van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Het team wilde die vraag op een hele andere manier aanvliegen, vertelt Geertje Mak, die deel uitmaakt van die groep onderzoekers. En zo kwamen ze terecht bij kaas. Dat bleek namelijk een onderwerp waar alle drie de samenstellers van het boek Kaas = NL? iets over konden zeggen.

Mak: "Leonie Cornips is als taalkundige al heel lang bezig met hoe koeien zich uitdrukken, dus met koeientaal. En Marieke Hendriksen wilde zich bezighouden met de Nederlandse identiteit vanuit smaak. En ikzelf was al heel lang bezig met het gegeven dat het in cultuur brengen van land, het landbouwen, dat dat eigenlijk de oorsprong is van het woord 'cultuur'. Dus dat je eigenlijk niet over cultuur kunt nadenken zonder te bedenken hoe een land of een cultuur aan z'n eten komt."

Kaaskoppen

In de Randstad, waar de vette kleigrond was, daar groeide goed gras, vertelt Mak: "In de 16e eeuw werd al gemeld dat daar krankzinnige hoeveelheden melk geproduceerd konden worden. Dat was zoveel, daar moest wat van gemaakt worden en dat werd kaas. Want kaas is houdbaar, je kunt het vervoeren en je kunt het dus exporteren." Kortom: Nederland stond al heel vroeg bekend als een land dat gigantische hoeveelheden kaas kon uitvoeren.

Niet zo gek dus, dat wij kaaskoppen worden genoemd. Maar toen Nederland zo ongelofelijk veel kaas exporteerde, maakten de Fransen en Zwitsers ook al kaas. Dus waarom zijn wij kaaskoppen en zij niet? Volgens Mak heeft dat te maken met de harde kaas die Romeinen meenamen naar Nederland. De Franse, zachte kaas was bijvoorbeeld niet goed houdbaar en moeilijker te vervoeren. Toen de Romeinen in Nederland kwamen met het recept voor harde kaas, kwam daarbij ook de Latijnse benaming voor dat product. En daar moet 'kaaskop' vandaan zijn gekomen. "Het is natuurlijk ook wel een beetje marketing van Nederland geweest en dat zal wel vroeg begonnen zijn, denk ik", aldus Mak.

Kaas in extreemrechtse kringen

Het begrip 'kaas' is ook een rol gaan spelen in extreemrechtse kringen. Het kinderrijmpje 'kaas is de baas' werd lacherig populair op het internet. En in het boek wordt getoond hoe zoiets op een gegeven kan verworden tot een code. "Echte Nederlanders, dat zijn kaaskoppen, die zijn wit", werd daarmee bedoeld, vertelt Mak. Kortom: zo werden de zin en het product opeens een symbool voor 'witte superioriteit'.

Het boek besteedt verder ook aandacht aan de rol van koeien (die soms zelfs met zendelingen werden meegestuurd naar Suriname en Nieuw-Guinea om dáár via kaas en melk de Nederlandse identiteit uit te dragen), aan het landbouwbeleid, de tegenstelling stad en platteland, en aan kaas in de kunst en in de taal. Kortom, alles wat je maar kunt bedenken rondom het Nederlandse broodbeleg. Na het lezen van Kaas = NL? zal je kaaskennis weinig gaten meer vertonen.