Jongeren in Polen worden steeds conservatiever

Polen bezorgde de Europese leiders de afgelopen jaren de flinke kopzorgen. De regering van de PiS (recht en rechtvaardigheid)-partij probeert de rechtspraak in Polen te zuiveren en maakte van de Poolse publieke omroep een staatsomroep.

'Waar bemoeit Europa zich mee?'

Vooral de hervormingen in de rechtspraak gingen de EU te ver. Eurocommissaris Frans Timmermans besloot in te grijpen en er werd een artikel 7-procedure ingesteld. Als Polen de hervormingen niet terug zou draaien, en de rechters die gedwongen vervroegd met pensioen waren gegaan niet terug mochten keren, mocht het land niet meer meestemmen in de EU.

De rechters werden weer hersteld in hun ambt. "Een deel van de Polen is heel blij dat de EU voor hen opkomt. Zij vinden Frans Timmermans een held", zegt Dore van Duivenbode. "Maar ook een groot deel van de Poolse bevolking denkt: waar bemoeit Europa zich mee? Dit is onze grond. Ons land. Wij bepalen zelf wel wat hier gebeurt." Van Duivenbode is een Nederlands-Poolse journalist en maakte de serie Moja Polska (mijn Polen) waarin ze uitzoekt waarom Polen zo verandert.

Jongeren tussen 18 en 29 stemmen conservatief

Sinds de landelijke verkiezingen in 2015 is namelijk een opmerkelijke verandering te zien in Polen. Tweederde van de jongeren tussen de 18 en 29 stemde voor een conservatieve partij. In de regionale verkiezingen in oktober 2018 werd deze trend bevestigd. De grootste groep jongeren stemden toen voor de conservatief-nationalistische regeringspartij, de PiS-partij.

De 22-jarige Pavel Lizon is zo'n conservatieve jongere. Hij heeft zich aangesloten bij de jongerenorganisatie Mlodziez Wszechpolska (Alle Poolse Jeugd). Een groeiende jongerenorganisatie die van Polen een conservatieve, katholieke staat wil maken. "Ik ben trots dat ik Europeaan ben", zegt Pavel. "Maar de EU gaat in tegen alles wat belangrijk is voor Europa."

'Nederland is voor mij als de middeleeuwen'

Pavel hekelt de tolerantie jegens homoseksuelen en migranten in veel West-Europese landen. Nederland is voor hem een voorbeeld van hoe het niet moet. "Voor mij is Nederland als de middeleeuwen. Wij hier in Polen hebben de toekomst."

Volgens Van Duivenbode vindt een deel van de Poolse jongeren dat de PiS-partij nog niet ver genoeg gaat. "Dat komt omdat zij de communistische tijd niet hebben meegemaakt. Hun ouders weten dat Polen van ver heeft moeten komen, maar zij hebben een totaal ander denkkader."

Angst om eigen identiteit te verliezen

"De jongeren zijn bang dat ze hun Poolse identiteit, die zij tijdens hun leven hebben zien veranderen, verliezen. Ze hebben constant het gevoel dat ze het Westen moeten imiteren", vertelt Van Duivenbode.

Volgens de journaliste komt het door het lidmaatschap van de Europese Unie dat Polen zo is veranderd. "Polen is een heel jonge democratie. Eerst leefden de Polen onder het communisme, toen een tijdje onafhankelijk en nu 15 jaar lid van de Europese Unie."

Sociaal beleid

De regeringspartij in Polen is uitgesproken eurosceptisch. Dat is opmerkelijk, omdat Polen een van de landen is waar de EU het populairst is. 70 tot 80 procent van de Polen is positief over de EU.

Volgens Van Duivenbode kiest een deel van deze mensen toch voor de PiS-partij, maar om binnenlandse redenen. "De regering voert ook een heel sociaal beleid. Er zijn allerlei vergoedingen: voor ieder kind krijgt een gezin 500 zloty (115 euro) per maand. En de pensioengerechtigde leeftijd is omlaag gegaan."

Veranderende mentaliteit

Lidmaatschap van de Europese Unie betekent ook: open grenzen. "Er zijn twee miljoen mensen weggegaan uit Polen om ergens anders in Europa te werken. Het land verandert. De mentaliteit verandert doordat de EU meer invloed heeft. Dus mensen zijn bang de Poolse identiteit te verliezen."

Een deel van de Polen juicht die veranderde mentaliteit en de invloed van de EU juist toe. "De EU was het beste voor ons", zegt Pavel Lysak. Hij is artistiek directeur van het Powszechny theater in Warschau. Een theater dat de afgelopen jaren werd belaagd door rechtse demonstranten, omdat het controversiële stukken over de katholieke kerk en extreemrechts liet opvoeren.

Veel protesten

"We hebben nog een democratie. Maar de antidemocratische krachten zijn heel gevaarlijk", zegt Lysak. Hij wil dat graag aantonen in de stukken in zijn theater, maar de regering probeert het hem moeilijk te maken. "Ze trokken onze subsidie in en inspireerden de protesten tegen ons theater."

"De afgelopen jaren, sinds PiS in 2015 aan de macht kwam, hebben we enorm veel protesten gezien van mensen die tegen de regering zijn", zegt Van Duivenbode. "Elke maand was er wel een protest. Laatst gingen de leraren de straat op. In 2016 waren er enorme protesten tegen de strengere abortuswetgeving. Er is een heel grote groep die het er niet mee eens is, maar wel vooral in de grote steden. Op het platteland is dat een ander verhaal."

Conservatieve partijen grootste in de peilingen

Voor Polen is het vooral de vraag of de trend die zich in 2015 inzette, bij de landelijke verkiezingen, nu ook te zien zal zijn bij de Europese verkiezingen. De eurosceptische regeringspartij PiS zet in ieder geval alles op alles om extra stemmen binnen te harken. De partij heeft extra subsidies aangekondigd voor ouderen en voor boeren.

Uit peilingen blijkt dat die strategie zich waarschijnlijk uitbetaalt. De regeringspartij PiS is met bijna 40 procent van de stemmen nu de grootste. PiS wordt op de voet gevolgd door een coalitie van linkse Pro-Europese partijen. Zij hebben in februari besloten de krachten te bundelen en staan nu op 37% van de stemmen in de peilingen.

Radio EenVandaag

Dit artikel is een bijdrage van Radio EenVandaag, elke werkdag tussen 14.00 en 16.00 uur op NPO Radio 1. Meer over de uitzending is te vinden op EenVandaag.nl, Facebook of op Twitter.