'Mensen blijven barbaren, maar berechting voor internationale rechter schrikt wél af'

"We komen uit een situatie, zeg maar decennia geleden, dat het eigenlijk vanzelfsprekend was dat je er gewoon mee weg kwam als je ergens in een jungle of een ander gewapend conflict de meest ernstige misdrijven pleegde", zegt De Hoon. "Maar sinds met name de jaren negentig zijn we bezig om daar hoven voor op te zetten."

Oorlogsmisdaden in Oekraïne

En dan heb je eigenlijk verschillende soorten rechtbanken die verschillende soorten mensen eigenlijk berechten, vertelt ze. "Het Internationaal Strafhof en tribunalen, zoals het Joegoslavië Tribunaal, die zijn er echt gekomen om de kopstukken te berechten." Dus leiders van staten, rebellenleiders, commandanten in leger.

En wat ze meer en meer ziet is dat nationale rechtbanken ook zijn gaan vervolgen voor dit soort misdrijven. "Ofwel voor zaken die in eigen land zijn gebeurd. Zo is Oekraïne bijvoorbeeld zelf echt actief bezig met vervolging voor de misdrijven die nu worden gepleegd door met name Russen. Maar het gaat ook om zaken die een ander land zijn gebeurd. Kijk naar Nederland met het MH17-proces. Dit kunnen zaken zijn tegen hogere commandanten. Of tegen wat lagere personen."

Geen immuniteit meer

Het probleem voor nationale rechtbanken zat ‘m altijd in immuniteit, maar dat verandert. "Staatshoofden en andere officials zoals ambtenaren genieten immuniteit en kunnen normaal gesproken eigenlijk nooit voor een rechtbank vervolgd worden. Maar hier zit beweging in. Je ziet nu dat het internationaal recht aan alle kanten zegt: die immuniteit is hier niet van toepassing."

Dat zagen we een paar weken geleden in de uitspraak van MH17-proces. "De Nederlandse rechtbank zei: die commandanten vochten echt wel met behulp van de Russen, maar mogen geen gebruik maken van immuniteit, die ze wel hadden als ze onderdeel waren geweest van de Russische strijdkrachten. Want de Nederlandse rechtbank zegt: als jij beweert dat je een vrijwilliger ben, en als Rusland ontkent dat het daar betrokken was, dan kan jij niet dat privilege claimen. En dus kunnen we jou gewoon vervolgen in een Nederlandse rechtbank. En dat zie je op allerlei fronten gebeuren de afgelopen jaren."

Op gebied van bewijsvergaring ziet De Hoon de afgelopen tien jaar “echt een enorme revolutie.” Met name de mogelijkheden voor digitale opsporing groeide - allerlei mensen kunnen zelf filmpjes en video's nemen. "We komen uit de situatie dat onderzoek doen in een echt gewapend conflict bijna niet mogelijk was. En dat is heel erg aan het veranderen."

Mensen blijven barbaren

De vraag is die hierboven hangt, is eigenlijk: is de wereld daarmee ook rechtvaardiger geworden? "De wereld wordt volgens mij nooit rechtvaardiger en mensen blijven ook een soort barbaren", reageert De Hoon. "En dat zien we ook in dit soort conflicten."

Maar normstelling helpt enorm, zegt ze. "Niet om een perfecte samenleving te maken. Dat gaan we nooit bereiken. Echte ellende en gruwelijkheden gaan nooit weg. Maar het helpt om steeds meer mogelijkheden te hebben om personen het gevoel te geven dat ze misschien wel voor een rechtbank terecht kunnen komen. Dat heeft een beperkte, maar wel afschrikwekkende werking."