Onderzoek naar mens én aap in hetzelfde leefgebied

"Wanneer je mensen die al hun hele leven in een bos leven vergelijkt met apen die ook al hun hele leven in dat bos wonen, krijg je een veel sterker onderzoek", vertelt cognitief ecoloog Karline Janmaat in Bureau Buitenland. Zij doet onderzoek in het regenwoud van Congo.

Verschillen en overeenkomsten

Ze liep mee met chimpansees en met de stammen van het BaYaka-volk. Daar ontdekte ze dat dieren ook vooruit kunnen plannen. "Apen gaan in de avond al opzoek naar de juiste boom zodat ze de volgende ochtend makkelijker ontbijt kunnen vinden."

Verder ontdekte ze ook groepen apen veel langzamer voortbewegen dan groepen mensen. Apen moeten continu op elkaar wachten zijn zich daarom minder snel. "Mensen zijn gezegend met taal. Daardoor kunnen ze veel efficiëntere keuzes maken en zich ook sneller in grote groepen zich verplaatsen. Maar goed, wij hebben dan ook drie keer grotere hersenen dan chimpansees."

BaYaka-stammen: muziek, delen en navigeren

Naast het verschil tussen mens en aap, leerde Karline Janmaat ook veel over de BaYaka-stam waarmee ze door het bos trok. "Wanneer zij door het bos liepen zongen ze soms. Ze deden dat om het bos te plezieren. Zang en muziek zouden het bos blij maken en als het bos blij is, dan geeft het bos ook dingen terug."

Verder, naast een liefde voor muziek was de 'deelcultuur' van de BaYaka-stam opvallend. "Om geaccepteerd te worden moet je delen, en dan vooral het voedsel." Dat is logisch, de mensen kunnen alleen overleven als ze hun voedsel met elkaar delen. "Wij betalen natuurlijk ook belasting. Maar we zijn ons niet zo bewust van het belang van delen."

Om tijdens haar onderzoek te (over)leven in een bos was niet gemakkelijk. "Er waren momenten met luipaarden. En ik ben ook ooit in het bos mijn kompas vergeten. Dan denk je wel 'oh, nee…'." Gelukkig vond ze de weg terug. Maar ze na dit moment raakte ze nóg gefascineerde door de wijze waarop de stammen kunnen navigeren zonder kompas.

Bedreigd door houtkap

"Alle grond in het leefgebied van de stammen is opgekocht door houtkapbedrijven. De stammen leven niet in een beschermd gebied. In Afrika worden geen gebieden gereserveerd voor stammen, alleen voor dieren en nationale parken." Een tragisch gezicht: "Je reist drie uur in een auto en er komen 15 trucks met trucks vol hout voorbijrijden."

Hoewel de stammen zich niet bedreigd voelen – "We kunnen het bos toch delen?" – ziet Janmaat het probleem groeien. Gelukkig ziet ze ook een oplossing: "Wanneer er lokale mensen getraind worden om zich in te zetten voor het behoud van het woud, kunnen er misschien nog stukken worden gered."